Η βιοποριστική επαγγελματική σταδιοδρομία που ο καθένας θα ακολουθήσει στη ζωή του είναι πολυπαραμετρική συνάρτηση. Εξαρτάται φυσικά από τις διαθέσιμες ευκαιρίες στο γεωοικονομικό περιβάλλον όπου καλείται να δημιουργήσει, τα προσωπικά του προσόντα, την κοινωνική του δικτύωση. Ομως, σε κάθε περίπτωση, θα κληθεί να λάβει δύο σημαντικές αποφάσεις στην αρχή της οποιασδήποτε σταδιοδρομίας κληθεί να επιλέξει (ή του παρουσιασθεί σαν ευκαιρία):

Πρώτη απόφαση. Ποιόν δρόμο θα ακολουθήσω: Αυτόν της τιμιότητας και δικαιοσύνης; Ή αυτόν της χρυσοθηρίας και ανομίας; Κάτι σαν τον μύθο με το δίλημμα του Ηρακλή στο τρίστρατο. Σε αντίθεση με αυτά που διδασκόμαστε στο σχολείο, ο δεύτερος δρόμος είναι αυτός που στην πραγματικότητα εγγυάται την επιτυχία, την κοινωνική αποδοχή και την ευημερία. Και τούτο διότι με δεδομένο πως είναι ο “εύκολος” δρόμος που τον ακολουθούν οι πολλοί, όποιος τον ακολουθήσει θα βρει κατανόηση, υποστήριξη και συμπαράσταση από όλη την υπόλοιπη κοινωνική “συμμορία”. Από την άλλη μεριά, ο δρόμος της τιμιότητας, της προσωπικής αξίας, της ηθικής και της δικαιοσύνης οδηγεί (τις περισσότερες φορές) σε μέτρια οικονομικά αποτελέσματα, χαμηλή κοινωνική αποδοχή -αν όχι απόρριψη- και μοναξιά. Όποιος τον ακολουθήσει είναι σίγουρο πως θα ανήκει σε κάθε έκφανση της ζωής του στην μειοψηφία. Εγώ συνειδητά επέλεξα αυτόν. Ισως και από δειλία διότι αξιολογώ σαν υπέρτατο αγαθό την ελευθερία και την ανεξαρτησία γνώμης. Ως εκ τούτου δεν μπορώ να διανοηθώ πως θα έρθει ίσως η ώρα που η κοινωνική πλειοψηφία θα βρει δικαιολογία να μου τα στερήσει.

Δεύτερη σημαντική απόφαση. Θα εργασθώ για μένα ή για κάποιον άλλον; Αυτό δεν έχει να κάνει με το συνηθισμένο ελληνικό κόμπλεξ του “αφεντικού”. Περισσότερο έχει να κάνει με το κατά πόσο αξιολογεί ο καθένας μας την ατομικότητά του. Το πρωτεύθυνον και το αυτεξούσιον. Εφ’ όσον βέβαια οι περιστάσεις της ζωής επιτρέπουν την πολυτέλεια ενός τέτοιου διλήμματος. Και πάλι ο δρόμος της υπαλληλικής “καρριέρας” αποτελεί τον εύκολο και προφανή κανόνα. Είναι αυτός που υπόσχεται την κοινωνική αποδοχή, την ηρεμία πνεύματος και την οικονομική σταθερότητα του “μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει και τα συντάξιμα να μαζεύονται”. Παρ’ όλο που το κόστος βέβαια εμπεριέχει και το να μετράς μία-μία τις ημέρες αδείας, κάπως σαν τους φυλακισμένους. Αντίθετα η επιχειρηματική δραστηριότητα επιφυλάσσει στα σίγουρα δυσβάστακτες ευθύνες, ατέλειωτα ξενύχτια, μηδέν διακοπές και προσωπική φθορά. Ομως η δημιουργική ικανοποίηση της πιθανής “επιτυχίας” δεν εξαργυρώνεται αποκλειστικά μέσα σε ένα τραπεζικό λογαριασμό. Έχει πιο πολύ να κάνει με το πως μπορείς να περηφανευτείς εσωτερικά πως ό,τι και να γίνει στο μέλλον εσύ τα κατάφερες σε αυτό που ξεκίνησες να δημιουργείς. Αν βέβαια, έχεις σταθεί τυχερός και ευλογημένος. Γιατί ο κανόνας είναι η αποτυχία. Και πάλι όμως, όλα είναι σχετικά. Οπως κάποτε μου είχε τονίσει ο Παύλος Καρακώστας, ιδιοκτήτης της ΓΕΝΚΑ, όταν έμαθε πως θέλω να ξανα-ανοίξω τα επιχειρηματικά φτερά μου: “σημασία έχει το χρώμα -μαύρο ή κόκκινο- κάτω από την τελευταία γραμμή στον ισολογισμό”. Εγώ τον προχώρησα λίγο παρακάτω αυτόν τον συλλογισμό: το χρώμα εξαρτάται απο την χρονική στιγμή που τραβάς την γραμμή και κάνεις “ταμείο¨ (είτε από επιλογή είτε λόγω καταστάσεων). Τέλος πάντων, πέρα απο τα υπαρξιακά φιλοσοφικά θέματα, εγώ συνειδητά και αυτή την φορά επέλεξα τον δύσκολο προσωπικό δρόμο.

Θυμάμαι ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο λίγο πριν αρχίσω την επαγγελματική μου σταδιοδρομία. Είχαμε τελειώσει με το Μάστερ στην Αγγλία και αναζητούσαμε στην Ελλάδα την μετάφραση των σπουδών μας σε μια καλή πρόσληψη, πιο πολύ έτσι για την δημιουργία προϋπηρεσίας. Ο συγκάτοικός μου Κώστας Παναγιώτου με ξύπνησε ένα πρωί τραβώντας με να πάμε για συνέντευξη στη UNILEVER στους Αμπελοκήπους. Είχαμε ήδη συμπληρώσει τα τυπικά ερωτηματολόγια και μας είχαν καλέσει για την προφορική δοκιμασία. Του εξήγησα πως δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο αλλά, πιο πολύ για ηθική συμπαράσταση και από περιέργεια, τον συνόδεψα. Έφθασε και η ώρα μου. Η ευγενής επαγγελματική κυρία φαίνεται πως είχε βρει ενδιαφέροντα τα ψήγματα προσόντων μου καθώς και την εμπειρία εργασίας που είχα αποκτήσει δουλεύοντας τα καλοκαίρια στο εξωτερικό. Έτσι, μετά από κάνα 20λεπτο ερωταπαντήσεων, άρχισε να μου απαριθμεί τα πλεονεκτήματα της εργασίας σε μια πολυεθνική σαν την UNILEVER. Αφού εξαντλήσαμε τα συνηθισμένα και είχαμε φθάσει στους όρους της πιθανής συνεργασίας μας, λίγο πριν αναχωρήσω, έκανα και την ερώτηση-βόμβα: “αν εργαστώ σε σας, θα πρέπει να χτυπάω κάρτα“; Με κοίταξε σαν εξωγήινο. “Μα, φυσικά” μου απάντησε “ακόμη κι εγω στην θέση μου, μετά από τόσα χρόνια χτυπάω κάρτα καθημερινά”. Μάλλον η ερώτησή μου θα έπρεπε να την είχε ήδη υποψιάσει για την αντίδρασή μου: “Ξέρετε, επειδή εγώ είμαι εργασιομανής και θα δουλεύω μέρα-νύχτα χωρίς ωράρια, δεν νομίζω πως θα ήταν σωστό για τους υπόλοιπους συναδέλφους να φαίνεται η διαφορά“. Δεν έμαθα ποτέ τους λόγους που δεν συνεχίσαμε την διαδικασία πρόσληψης. Όχι πως μου βγήκε σε κακό δηλαδή…