Ένα άτιτλο ποίημα του Αριστομένη Προβελέγγιου

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 116 του ηλεκτρ. περιοδικού FRACTAL

Δημοσιεύτηκε στο φύλλο Μαρ-Απρ 2023 της εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ, από όπου αναδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Χρησιμοποιήθηκε ως αναφορά σε άρθρο περί Προβελέγγιου της Α. Χουρδάκη στα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ στις 4 Σεπ 2023.

Μόλις πριν δυό χρόνια, το 2020, η επίσημη Σίφνος γιόρτασε μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων τα 170 χρόνια από την γέννηση του «εθνικού» λυρικού ποιητή του νησιού, του Αριστομένη Προβελέγγιου. Κατά την διάρκεια των εορτασμών αυτών, ελάχιστα καινούργια στοιχεία ειπώθηκαν γύρω από τον τιμώμενο ποιητή, πράγμα απολύτως φυσιολογικό δεδομένου πως όλα όσα ήταν να ειπωθούν, έχουν ήδη ειπωθεί μέσα στο διάβα σχεδόν ενός αιώνα από τον θάνατό του το 1936.

Οι επαναλήψεις αυτές φυσικά δεν είναι απορριπτέες. Κάθε άλλο μάλιστα, διότι σε αυτό ακριβώς αποσκοπούν οι εορτασμοί: στην υπενθύμιση προς τους ήδη γνώστες και στην περαιτέρω διάδοση της γνώσης στις νέες γενιές. Με το σκεπτικό αυτό, θα πρέπει σίγουρα να θεωρήσουμε ιδιαίτερα ενθαρρυντική την ενεργή συμμετοχή τής μαθητιώσας νεολαίας και των εκπαιδευτικών τους.

Κάπως έτσι το θεώρησα κι εγώ τότε, καθώς «περιδιάβαινα» την γνωστή βιβλιογραφία που έχει κυκλοφορήσει για τον ποιητή, αναζητώντας μικρά και πιθανώς ενδιαφέροντα «παραλειπόμενα» από την ζωή και το έργο του. Η σχεδόν επιφανειακή έρευνά μου δεν εντόπισε κάποια πληροφοριακή ψηφίδα, που θα μπορούσε να αποτελέσει κάτι παραπάνω από μιαν απλή υπενθύμιση ή μηρυκασμό γνωστών στοιχείων.    

Όλα αυτά μέχρι πρόσφατα, όταν ασχολήθηκα με την συγγραφή ενός άρθρου που φιλοξενήθηκε στα ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ (φ. Ιαν2023) με τίτλο «Ο Εξόριστος Ερμής της Σίφνου». Σε αυτό αναφέρθηκα σε μια εκδήλωση από το μακρινό 1900, όταν ο αείμνηστος Ιάκ. Δραγάτσης οργάνωσε το πρώτο Μουσείο της Σίφνου τοποθετώντας εκεί διάφορες «αρχαιότητες» με προέλευση την γενέθλια γη. Την περιγραφή των εγκαινίων του Μουσείου μάς την έδωσε σε ανταπόκριση ο Νικ. Βάος μέσα από τις σελίδες μιας καθημερινής εφημερίδας του Κέντρου, ΤΟ ΑΣΤΥ (φ. 03Σεπ1900).

Πέρα από την πολύ ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα που μάς μετέφερε από την σημαντική αυτή εκδήλωση, σε γλωσσικό ιδίωμα της εποχής, μια λεπτομέρεια μού τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή. «Μετά τον λαμπρόν αληθώς λόγον του κ. Δραγάτση ο κ. Αρ. Προβελέγγιος απήγγειλε ωραίον ποίημα σχετικόν».

Ώπ! Ποιό να ήταν άραγε αυτό το «ωραίον ποίημα σχετικόν» με τις αρχαιότητες της Σίφνου; Λες να ήταν το γνωστό «Άσπρος Πύργος»; Μάλλον όχι, αφού αυτό δημοσιεύθηκε το 1916. Μήπως το «Σκόρπια τα Μάρμαρα»; Ούτε κι αυτό, αφού αναφέρεται ξεκάθαρα στην Αττική γή. Εγνώριζα από το βιογραφικό του ποιητή πως η χρονική εκείνη περίοδος (1899-1905) δεν ήταν και από τις πλέον δημιουργικές του ποιητικά, αφού τα κοινοβουλευτικά του καθήκοντα ήσαν πολύ πιο πεζά. Έτσι ξεκίνησα την έρευνα και την αναζήτηση του «άγνωστου» ποιήματος. Ήξερα πως ο ποιητής έβρισκε έμπνευση σε ξεχωριστά γεγονότα της καθημερινότητας, αφού ακόμη και για μια αξέχαστη εκδρομή του Συνδέσμου Σιφνίων στην Σίφνο το 1923 είχε ειδικά συνθέσει ένα έμμετρο καλωσόρισμα.

Σύντομα, η έρευνά μου στην οικογενειακή βιβλιοθήκη του παππού μου, που από ό,τι φαίνεται είχε αδυναμία στην ποίηση του Προβελέγγιου, αποδείχθηκε άκαρπη. Ουδεμία καν υποψία για κάποιο «ποίημα σχετικόν». Από την άλλη, τα βιβλία των Α.Κανακάρη (1961, εκδ. Συνδέσμου Σιφνίων) και Α.Γ.Πετρόπουλου (1986) δεν απέδωσαν, ενώ και οι τρεις δημοσιευμένες ποιητικές συλλογές, που με την ευκαιρία τις ξεφύλλισα, δεν παρέπεμπαν σε κάτι διαφορετικό. Ευελπιστούσα στα μεταθανάτια αφιερώματα και τις επετειακές εκδόσεις, όπως αυτή της «Ελληνικής Δημιουργίας» (1951), αλλά κι εδώ… τίποτα. Έψαξα και στο αρχείο της τοπικής εφημερίδας ΝΕΑ ΣΙΦΝΟΣ μέσα από την Σιφνιακή Αρχειοθήκη που επιμελείται ο Σύνδεσμος Σιφνίων αλλά… εις μάτην.

Ήμουν έτοιμος να τα παρατήσω όταν εν τω μέσω της νυκτός η διαδικτυακή έρευνα χτύπησε καμπανάκι! Από το ψηφιακό Αποθετήριο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήρθε επιτέλους η άνωθεν επιφοίτηση. Στο τεύχος της 15^ης Σεπτεμβρίου 1900 του (λόγιου μεν, περιθωριακού δε) περιοδικού ΠΛΕΙΑΣ, που εξέδιδε στην Αθήνα ο φεμινιστικός Σύλλογος Κυριών «ΕΡΓΑΝΗ ΑΘΗΝΑ» από το Αγρίνιο, βρήκα την σχετική αναφορά που έψαχνα. Αυτό είναι που λένε «Αθήνα-Πειραιά μέσω Λαμίας»! Και όχι μόνο μια ακόμη απλή αναφορά στο «ποίημα το σχετικόν». Αλλά και το ίδιο το ποίημα σε ανυπόγραφη μεταφορά «εκ της απαγγελίας», που κατά πάσα πιθανότητα θα πρέπει να αποδοθεί στον συντάκτη της ανταπόκρισης, τον Άγγελο Κοσμή. Ίσως μάλιστα οι κοινωνικές σχέσεις Α.Κοσμή, Α.Προβελέγγιου και Γ.Αλιμπέρτη να αποτελούν και την εξήγηση αυτής της διαδρομής, όπως εύστοχα παρατηρεί η επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας (ΕΚΠΑ) κα. Άννα Χρυσογέλου-Κατσή.

«Ο δε χρυσός των μεταλλείων της έρρευσεν από του στόματος του εμπνευσμένου ποιητού μας κ. Αριστομένους ΓΙροβελεγίου, ο οποίος δια ποιήματος μεστού υψηλών εννοιών και πατριωτισμού εξύμνησε την αρχαίαν εύκλειαν της Σίφνου και τας φυσικάς αυτής καλλονάς, αίτινες πλην των εντοπίων και πάντας τους ξένους επισκέπτας αυτής καταθέλγουσι».

Ποίημα όχι μόνον «σχετικόν», αλλά και αριστούργημα «διαφορετικόν». Διαφορετικό στην απουσία ομοιοκαταληξιών, διαφορετικό στο ύφος και το μέτρο, διαφορετικό στο πρωτότυπο περιεχόμενο, άναρχα δομημένο -τουλάχιστον σε σχέση με τα χαρακτηριστικά με τα οποία έχουμε συνδέσει την ρωμαντική ποίηση του Αρ.Προβελέγγιου. Ποίημα «άτιτλο» που εγώ για τις ανάγκες του άρθρου αυτού επιλέγω να το ονομάσω «Ωδή στην Σίφνο» και ας με συγχωρέσει ο ποιητής από εκεί όπου το πνεύμα του βρίσκεται.  Ίσως εκείνος να προτιμούσε για τίτλο τον μαγευτικό στίχο του «Θαλασσοθεμέλιωτη Πατρίδα».

Διότι όσο και αν ξανα-ξεκίνησα το ψάξιμο γυρνώντας πίσω στην βιβλιογραφία δεν μπόρεσα να το εντοπίσω πουθενά. Ακόμη και στην βιβλιογραφικά πληρέστατη διδακτορική διατριβή του Γ.Τσατσαρώνη (2007) δεν υπάρχει καμμία σχετική αναφορά. Ελλείψει «Απάντων» του Αριστομένη Προβελέγγιου (άλλη σοβαρή ολιγωρία της πολιτιστικής Σίφνου), δεν μπορώ να είμαι απολύτως σίγουρος πως το ποίημα αυτό δεν έχει ήδη περιληφθεί κάπου στο corpus των έργων του ποιητή. Ακόμη όμως και εάν δεν επανεμφανίζεται στο προσκήνιο τώρα, για πρώτη φορά μετά από 123 ολόκληρα χρόνια αφάνειας, το βρήκα τόσο εκφραστικό και μοναδικά επίκαιρο που αποφάσισα -έτσι κι αλλιώς- να το μοιραστώ μαζί σας μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας. Και ας μού συγχωρήσει την αμετροέπεια η τακτική στήλη «Γωνιά της Ποίησης». Μάλιστα, θα το πήγαινα κι ένα βήμα παραπέρα τολμώντας να προτείνω στην επίσημη Σίφνο να το υιοθετήσει σαν τον «Εθνικό Ύμνο» του νησιού!

Λόγω περιορισμένου χώρου (ίσως και ικανοτήτων) δεν θα προσπαθήσω να κάνω σχολιασμό του ποιήματος και θα σας αφήσω να το απολαύσετε αναγνωστικά, εικονοποιώντας τις ευγενικές προτροπές του ποιητή. Επειδή όμως τα ποιήματα αποκτούν διαφορετική μορφή σε απαγγελία, προσεφέρθη ο Βάσκος ελληνιστής Ιγνάθιο Σαβοναρόλα να το απαγγείλει και το αφιερώνει στους Σιφνιούς. Η ηχητική απαγγελία του διανθισμένη με ασπρόμαυρες παλιές καρτ-ποστάλ της Σίφνου φιλοξενείται στο διαδίκτυο στην διεύθυνση https://youtu.be/-OVlE25BFwg

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης Μάρτιος 2023

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 116 του ηλεκτρ. περιοδικού FRACTAL

Δημοσιεύτηκε στο φύλλο Μαρτίου-Απριλίου 2023 της εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ, από όπου αναδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Διαβάστε την έγχαρτη δημοσίευση σε μορφή PDF