Το Πανηγύρι στον “Θαλασσοβράχο”

Δημοσιεύτηκε στις 2Ιουν2023 στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΣΙΦΝΑΪΚΟ ΦΩΣ

Μπορεί φαινομενικά να έληξε η πρώτη φάση των υγειονομικών περιορισμών του κορωνοϊού και όλοι να είμαστε μέσα στην «καλή χαρά», χωρίς τους απαράδεκτους εξ άμβωνος άνωθεν διαχωρισμούς ανάμεσα σε εμβολιασμένους και απόκληρους ανεμβολίαστους. Μπορεί να ανεχώρησε για άλλες Κρητικές ενορίες η ακατονόμαστη ιερατική «πέτρα του σκανδάλου» που η Σιφνέικη κοινωνία είχε την ατυχία (κατά την γνώμη πολλών) να γευτεί για ένα σύντομο αλλά καθοριστικό χρονικό διάστημα.

Έμειναν όμως πίσω τους τα επίχειρα μιας εμπορευματικής νοοτροπίας, που θεωρώ πως έχουν ήδη αναπότρεπτα σημαδέψει την πολιτιστική μας παράδοση και το θρησκευτικό μας συναίσθημα, άρρηκτα (για την ώρα) συνδεδεμένα μεταξύ τους εδώ στην Σίφνο. Για να μην σκανδαλίσω περισσότερο το χριστεπώνυμο πλήρωμα με φωτογραφίες, δεν θα αναφερθώ στην υιοθέτηση μιας εναλλακτικής θείας «εικόνας» ή στην λατρευτική φωτοτυπία της. 

Αναφέρομαι όμως στο φετινό πανηγύρι της Χρυσοπηγής μας, της παρηγορίας όλων ημών που Την σεπτυνόμεθα. Ένα πανηγύρι Παγκυκλαδικού χαρακτήρα, που το βρήκαμε από τους προγόνους μας και που (ίσως αφελώς) εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως θα παραδώσουμε στους επερχόμενους. Ένα πανηγύρι για το οποίο έχουμε γραπτές μαρτυρίες πως συνεχίζεται πανομοιότυπα εδώ και 350 χρόνια, από το 1670 τουλάχιστον, με τον ίδιο λίγο-πολύ τρόπο που το έχουμε γνωρίσει. Ένα ανοιξιάτικο πανηγύρι όπου η θαυματουργή πίστη προσελκύει επισκέπτες προσκυνητές, κάθε χρόνο την παραμονή της Αναλήψεως, ήδη 200 ολόκληρα χρόνια προτού αυτό της Τήνου έλθει στο προσκήνιο. Εθνική εορτή και αργία στην Σίφνο με Βασιλικό -μάλιστα- Διάταγμα του 1964. Με τιμητικές παρουσίες και θεσμικές τυμπανοκρουσίες, με λιτανείες, με παραδοσιακό Δείπνο Αγάπης, με πάνδημη συμμετοχή, με «πανηγυράδες».

Για παράδειγμα, γνωρίζω από πρώτο χέρι (τέσσερις φορές μέσα στα τελευταία 50 χρόνια, άλλωστε, αξιώθηκε η οικογένειά μας μέχρι σήμερα να πανηγυρίσει την χάρη Της), πως το εικόνισμα «κανονικά» θα έμενε για έναν ολόκληρο χρόνο στην εκκλησία της Ενορίας του χωριού τού εκάστοτε πανηγυρά. Αντ’ αυτού, νέα ήθη μας κληροδοτήθηκαν. Με την δικαιολογία των περιοριστικών μετακινήσεων, το εικόνισμα μπήκε αυτό το ίδιο σε ημερολόγιο πρόγραμμα περιφοράς από ενορία σε ενορία. Τώρα που οι εύκολες μετακινήσεις μέσα στο νησί έγιναν πλέον καθημερινότητα λόγω πληθώρας κυκλοφοριακών διευκολύνσεων, εμείς αναγκαζόμαστε να πρέπει να πληροφορηθούμε από το ίντερνετ το πού και μέχρι πότε θα βρίσκεται το εικόνισμα και να κλείσουμε «ραντεβού» για να το προσκυνήσουμε. Κάτι σαν τον οικογενειακό ιατρό της ψυχής μας. Μήπως σε λίγο θα εγκαταστήσουμε και ένα σχετικό app στο κινητό; Ίσως δεν είναι και τόσο κακή ιδέα!

Μπορεί λοιπόν να απεχώρησαν οι έκτακτοι περιοριστικοί «λόγοι ανάγκης», έμειναν όμως πίσω η εμπορευματική νοοτροπία και αυτά που την ακολουθούν. Ο εφετινός εορτασμός μοιάζει να επιβεβαιώνει πως δεν υπάρχει θέληση από αυτούς που χειρίζονται την τύχη του σεπτού μας προσκυνήματος να επανέλθουν τα πράγματα στα ειωθότα. Παρά το γεγονός πως έχουν υπάρξει αρκετές δημόσια εκπεφρασμένες αντιρρήσεις.

Τα καλοκαίρια η Εικόνα κατεβαίνει πλέον στον βράχο Της, την χειμερινή περίοδο περιοδεύει «ολούθε». Ίσως δεν είναι παράλογο ένα τέτοιο δημοκρατικό μοίρασμα, κάτι σαν αυτά των κοινωνικών δικτύων, θεωρητικά είναι και πιο αποδοτικό στα γύρωθεν παγκάρια (ουδέν το μεμπτόν), σίγουρα όμως δεν είναι αυτό που μας κληροδοτήθηκε πατρογονικά.

Αλλά και το ίδιο το πανηγύρι αρχίζει και ξεφτίζει. Οι τιμητικές τυμπανοκρουσίες καλά κρατούν και μακάρι έτσι να συνεχίσουν με υψηλούς ιερατικούς και πολιτικούς προσκεκλημένους. Και με σύμπασα την παρουσία του χριστεπώνυμου πληρώματος (Σιφνιούς και από παντού αλλού) να κατακλύζει τον «Θαλασσοβράχο της Χρυσουπηγής» (όπως τον έλεγαν οι παλαιότεροι) περιμένοντας το πλοίο της γραμμής να φέρει την Εικόνα. Όμως αυτό το πλήθος είναι πλέον «παρα-χορτασμένο». Θα φθάσουν με τα καινούργια τους SUV, θα παρκάρουν με αστυνομικά μέτρα και προσκλήσεις προτεραιότητας, θα περιστοιχίσουν το πλοίο με τα ταχύπλοά τους, θα προσκυνήσουν, θα ακούσουν για λίγο τον θείο λόγο. Και αφού εκπληρώσουν το τυπικό (ίσως για αρκετούς) αυτό καθήκον, θα αναχωρήσουν με τον ίδιο τρόπο που ήλθαν ίσως για τα γκουρμάδικα που ξεφυτρώνουν στο νησί. Χωρίς πραγματική συμμετοχή. Συμμετοχή σε ένα κοινωνικό γίγνεσθαι συνυφασμένο με την νησιωτική μας θρησκευτικότητα. Ίσως είμαι λίγο υπερβολικός και αυστηρός στην γενίκευσή μου, το πουλόβερ όμως δεν σκίζεται «με μιας», συνήθως ξηλώνεται η πλέξη του.

Εξηγούμαι. Φέτος φθάσαμε στο σημείο να μην υπάρχει ικανοποιητική εθελοντική προσφορά ούτε καν για το κόψιμο των «άρτων», που έφθασαν στο μοναστήρι προ-κομμένοι από τους δύο φούρνους που μοιράστηκαν την «δουλειά» και τοποθετημένοι σε μεγάλο βαθμό μέσα στα νάϋλον σακκουλάκια. Αρχές τυποποίησης ακόμη και για προ-ευλογημένο εκκλησιαστικό «άρτο»; Ένας «κούκος» δυστυχώς δεν επαρκεί πλέον για αυτήν την εργασία, κυρίως όταν δεν βοηθάνε πια τα πόδια. Βοήθειά του η Παναγιά, πάντως.

Παρόμοια έλλειψη συμμετοχής στην Τράπεζα της Αγάπης. Δεν γνωρίζω αν και τί διαμείφθηκε για την εθελοντική (άραγε;) προετοιμασία της, τα ελέη του Κυρίου πάντως ήσαν πλούσια και γευστικότατα. Αρκεί όμως αυτό, χωρίς ικανοποιητική εθελοντική συμμετοχή στο σερβίρισμα και στη λάντζα; Υπάρχουν βέβαια οι δεδομένοι κάθε χρόνο πιστοί (βοήθειά τους η χάρη της Παναγιάς) κι ας τους αντιμετωπίζουν οι επισκέπτες κάτι σαν couleur local και ιθαγενείς μασκώτ (το άκουσα κι αυτό). Ευτυχώς στην πορεία προσετέθησαν κάποιοι «λιγώτερο» Σιφνιοί που ένοιωσαν την ενδόμυχη ανάγκη να συμμετάσχουν και να «βάλουν ένα χέρι».

Οι παραδοσιακές θορυβώδεις ευχές και οι προπόσεις ελάχιστες. Χωρίς κέφι και νταβαντούρι, δειλά και σιωπηλά. Άλλωστε ακόμη και οι πανηγυράδες ήσαν ασυγχώρητα απόντες, ίσως για δικούς τους προσωπικούς λόγους (και ας με συγχωρήσουν που το σημειώνω). Μπορεί το έθιμο του πανηγυριού να είναι ελκυστικό και για μη-Σιφνιούς, όμως αυτοί θα πρέπει να κατανοούν πως φέρουν το βάρος μιας ιστορικής τοπικής παράδοσης, στην οποία θα πρέπει απαραίτητα να συμμετάσχουν. Και πως αυτή η συμμετοχή δεν εξαγοράζεται με την οποιαδήποτε γενναιόδωρη αντιμισθία.

Οι επισκέπτες στο πανηγύρι ήσαν εφέτος ευάριθμοι παρά το γεγονός πως το πανηγύρι έγινε σχετικά νωρίς, βοηθούσης και της υπέροχης καλοκαιρίας που μας επιφύλαξε η χάρη Της. Όμως η Τράπεζα της Αγάπης ελάχιστα τιμήθηκε. Συμπληρώθηκαν και παρακάθησαν (με το ζόρι) τέσσερις «τράπεζες» των 80 περίπου ατόμων, μια μείωση πάνω από το μισό σε σύγκριση με άλλες χρονιές προ-κορωνοϊού που δεν τελειώναμε πριν τις 8-10 «Τράπεζες», με σπρωξίματα και διαπληκτισμούς. Ένας τρόπος συμμετοχής ήταν βέβαια κι αυτός, εκτός καναπέ. Είπαμε, «χορτασμένοι» και με άλλες πιεστικές δουλειές να μας περιμένουν. Τώρα θα μου πεις, τί σόϊ χριστιανική Τράπεζα Αγάπης είναι αυτή όταν δεν την τιμούν ούτε οι ιεράρχες ούτε και το ιερατείο του νησιού (με μια και μοναδική εξαίρεση, που δεν θα την αναφέρω διότι ξέρω πως η ταπεινοφροσύνη του δεν θα το επέτρεπε); Οι Πρόεδροι πάντως των Σωματείων ήσαν παρόντες.

Ας είναι. Εγώ νοιώθω την υποχρέωση να τα αναφέρω και να προσπαθήσω να τα γνωστοποιήσω. Ίσως την επόμενη χρονιά η πορεία να αντιστραφεί. Σας προλαβαίνω να μην βιαστείτε να μου προσάψετε έλλειμμα δικής μου πρακτικής συμμετοχής, αν δεν έχετε ιδίαν άποψη.

Ανεξαρτήτως πάντως όλων αυτών, η ουσιαστική προσφορά μου στην χάρη Της και εφέτος θα είναι στην ιστορική καταγραφή. Πρώτον, η λίστα με τους διαχρονικούς πανηγυράδες της Χρυσοπηγής επικαιροποιήθηκε και εμπλουτίστηκε από την έρευνά μου στα αρχεία του Συνδέσμου Σιφνίων με μια σχεδόν 20ετία προς τα πίσω, που μάς έφερε έτσι στις αρχές του 20^ου αιώνα. Κατάφερα και βρήκα πρώτα ονόματα οικογενειών πανηγυράδων ήδη από το 1908, αν και ερεύνησα αρχεία από το 1902. Δεν είναι μια απλή εργασία, είναι μια κοπιώδης αποδελτίωση πολλών ωρών, κάτι σαν παζλ, μέσα από τις αχνές σελίδες παλαιών εφημερίδων με ελλείψεις φύλλων, μπερδεμένες ημερομηνίες και παλαιο-ημερολογίτικους εορτασμούς. Σας την παρουσιάζω υπερηφάνως.

Από την άλλη, η φιλολογική έρευνα στο χειρόγραφο ιστορικό αρχείο του Αριστομένη Προβελέγγιου άνέδειξε από την αφάνεια ένα σχεδόν άγνωστο και τυπικά ανέκδοτο ποίημά του με τίτλο «Ω! Παναγιά Χρυσοπηγή». Εννοείται πως απουσιάζει παντελώς από την -έτσι κι αλλιώς ελλιπέστατη- εργογραφία του ποιητή.

Το ποίημα αυτό με ημερομηνία «Αύγουστος 1929» περιέργως δεν περιλαμβάνεται στα τέσσερα γνωστά τής σε περιωρισμένη κυκλοφορία έκδοσης του 1930 «Χρυσοπηγή» (σε συντονισμό Ν.Τσελεμεντέ για λογαριασμό του Συνδέσμου Σιφνίων και με πρόλογο Αγγ. Κοσμή). Έχει όμως εμφανισθεί σε φωτοανατύπωση του χειρόγραφου στην διατριβή του Γ.Τσατσαρώνη του 2006 (έκδοση Δ.Σίφνου το 2009). Ο κ. Γ. Θεοδώρου μάς διαβεβαιώνει πως το ποίημα αυτό απετέλεσε επίσης (εξ αντιγραφής) δώρο της κας Νίνας Βαλλή προς την κα Δάφνη Σημίτη την 10ετία του 1990.

Σε αυτό, ο πατριωτικός ποιητής απευθύνεται με τον γνωστό του τρόπο των ρητορικών ερωτήσεων σε δεύτερο πρόσωπο προς το αρχαίο εικόνισμα της Χρυσοπηγής. Για λόγους ιστορικής καταγραφής, το επαναφέρω από την αφάνεια μεταγράφοντάς το από το πρωτότυπο αυτόγραφο που φυλάσσεται στην Ακαδημία Αθηνών. Το παραδίδω σε δημόσια παρουσίαση στο παρόν άρθρο σε αέναη δόξα της Χρυσοπηγής μας.

Ποίημα βέβαια χωρίς ενσάρκωση μέσω απαγγελίας παραμένει γράμμα κενόν και δεν νοείται. Για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να το ακούσουν σε «πρώτη προβολή» στο επίσημο καθιερωμένο γεύμα που διοργανώνεται την ημέρα της Αναλήψεως, φροντίσαμε και γι αυτούς. Προθυμοποιήθηκε και πάλι ο γνωστός Βάσκος ελληνιστής Ιγνάθιο Σαβοναρόλα να μας το απαγγείλει. Η απαγγελία του φιλοξενείται στην διαδικτυακή θέση https://youtu.be/0_kcOC5_xJw άνευ περαιτέρω σχολίων.

Βοήθειά μας και «του χρόνου» πάλι όλοι μαζί να αξιωθούμε να βρεθούμε στο πανηγύρι της Χάρης Της.

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης Μάϊος 2023

Δημοσιεύτηκε στις 2Ιουν2023 στην ηλεκτρονική εφημερίδα ΣΙΦΝΑΪΚΟ ΦΩΣ

Διαβάστε την δημοσίευση σε μορφή PDF