Ω, Παναγιά Χρυσοπηγή !

Απόσπασμα δημοσιεύτηκε στο φύλλο Μαϊου 2023 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Η ειδική σχέση του Αριστομένη Προβελλέγιου με τον «θαλασσοβράχο της Χρυσουπηγής» (όπως τον έλεγαν οι παλαιότεροι) είναι λίγο-πολύ γνωστή και έχει αναφερθεί στο παρελθόν διεξοδικά. Τα ερεθίσματα που ο ποιητής αντλούσε στο διάβα πολλών ετών από την τακτική παραμονή του εκεί είναι εμφανή μέσα στα ποιήματα του, ακόμη και σε αυτά που δεν αναφέρονται αποκλειστικά στην «πετρογολέττα» του. Τα κύματα που φλοισβίζουν ολόγυρά του, οι ανοιχτοί πελαγίσιοι ορίζοντες, τα χελιδόνια στην εκκλησιά, τα άγρια βράχια, το μεθυστικό φεγγαρόφωτο, τα ανθισμένα βουνά τριγύρω είναι χαρακτηριστικές σκηνές που επαναλαμβάνονται στα ποιήματά του.

Ειδική σχέση όμως είχε και με το «αρχαίο» εικόνισμα της πολιούχου της Σιφνου, αυτό της Χρυσοπηγής. Μπορεί στον ποιητή να απουσίαζε η θρησκοληψία, πλην όμως τόσο η προσωπική του ζωή όσο και το ποιητικό του έργο αναδύουν βαθύ θρησκευτικό ιδεαλιστικό συναίσθημα. Ένα συναίσθημα, που εμφυτεύεται στην ψυχή από τα παιδικά χρόνια και παραμένει η κρησάρα μέσα από την οποία  φιλτράρεται η καθημερινή περιπέτεια μιας ολόκληρης ζωής.

Στην Παναγιά Χρυσοπηγή αφιερώνει το ομώνυμο ποιήμά του «Χρυσοπηγή» (περί το 1892) που το συνθέτει υπό το ψυχολογικό και συναισθηματικό βάρος της κλονισμένης υγείας της αγαπημένης συζύγου του Αγλαϊας. Ένα ποίημα ύμνος, αλλά ταυτόχρονα ξεκάθαρη προσευχή και τάμα μαζί, που απευθύνεται προς την Χρυσοπηγή για την αποκατάσταση του επιθυμητού. Σε αυτό ο ποιητής εκφράζει με τον δικό του μοναδικό τρόπο τις μύχιες ευχαριστίες και παρακλητικές συνομιλίες που ο καθένας μας στην ανάγκη απευθύνει σιωπηλά προς την Μεγαλόχαρη χωρίς να τολμά να τις αρθρώσει. Ανεξάρτητα από την τελική δυσμενή εξέλιξη, ο Προβελέγγιος προτάσσει το ποίημα αυτό στην ενότητα «Νεκρολούλουδα» της πρώτης του συλλογής «Ποιήματα, Παλαιά και Νέα» που θα εκδώσει λίγα χρόνια αργότερα (1896). Στην δεύτερη συλλογή του, που θα ακολουθήσει 20 χρόνια αργότερα με τον λιτό τίτλο «Ποιήματα» (1916) και στην ενότητα «Τα Νησιά Μας» περιλαμβάνει και το ποίημα «Οι Βράχοι των Αουρών» από τον ομώνυμο κολπίσκο δίπλα στο ακρωτήρι της Χρυσοπηγής.

Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1930, ο 80χρονος τότε ποιητής εκχωρεί την έκδοση σε περιωρισμένη κυκλοφορία 1500 αριθμημένων αντιτύπων, ενός μικρού σε μέγεθος βιβλιαρίου με τίτλο «Χρυσοπηγή» (έκδοση Σαλίβερου). Η έκδοση αυτή συντονίζεται και υλοποιείται από τον στενό του φίλο και συγχωριανό, τον Νικ. Τσελεμεντέ, με πρόλογο του Άγγελου Κοσμή, διαχρονικού λογοτεχνικού θαυμαστή του Προβελέγγιου.

Εκτός από τα δύο προαναφερόμενα, η μικρή αυτή συλλογή περιλαμβάνει και δύο πρωτο-εμφανιζόμενα ανέκδοτα ποιήματα, το «Θαύμα της Χρυσοπηγής» και το «Ο Βράχος της Μητρυιάς». Η διαχείριση των εσόδων από την έκδοση αυτή θα ανατεθεί στον Σύνδεσμο Σιφνίων. Εν μέρει θα μεταφρασθεί στην υλοποίηση της προτομής του ποιητή από τον Γιαννούλη Χαλεπά, η οποία  εγκαινιάζεται ταυτόχρονα με το νεόκτιστο κτίριο και με την παρουσία του υπεργήρου πλέον ποιητή, το 1935, στον προαύλιο χώρο του Γυμνασίου στην Καταβατή.

Η φιλολογική έρευνα στο χειρόγραφο ιστορικό αρχείο του Αριστομένη Προβελέγγιου που τηρείται στην Ακαδημία Αθηνών άνέδειξε από την αφάνεια και ένα σχεδόν άγνωστο και τυπικά ανέκδοτο ποίημά του με τίτλο «Ω! Παναγιά Χρυσοπηγή». Εννοείται πως απουσιάζει παντελώς από την -έτσι κι αλλιώς ελλιπέστατη- εργογραφία του ποιητή.

Το ποίημα αυτό, με ημερομηνία «Αύγουστος 1929», περιέργως δεν περιλαμβάνεται στα τέσσερα γνωστά της έκδοσης του 1930 παρ’ ότι σύγχρονο στην σύνθεση με τα δύο πρωτο-εμφανιζόμενα. Έχει όμως εμφανισθεί σε φωτοανατύπωση του χειρόγραφου στην διατριβή του Γ.Τσατσαρώνη του 2006 (έκδοση Δ.Σίφνου το 2009). Ο κ. Γ. Θεοδώρου μάς διαβεβαιώνει πως το ποίημα αυτό απετέλεσε (εξ αντιγραφής) επίσης δώρο της κας Νίνας Βαλλή προς την κα Δάφνη Σημίτη την 10ετία του 1990.

Σε αυτό, ο πατριωτικός ποιητής απευθύνεται με τον γνωστό του τρόπο των ρητορικών ερωτήσεων σε δεύτερο πρόσωπο προς «το αρχαίο εικόνισμα της Χρυσοπηγής». Για λόγους ιστορικής καταγραφής, το επαναφέρω από την αφάνεια μεταγράφοντάς το από το πρωτότυπο αυτόγραφο. Το παραδίδω σε δημόσια παρουσίαση μέσα από την εφημερίδα μας σε αέναη δόξα της Χρυσοπηγής μας.

Ποίημα βέβαια χωρίς ενσάρκωση μέσω απαγγελίας παραμένει γράμμα κενόν και δεν νοείται. Προθυμοποιήθηκε και πάλι ο γνωστός Βάσκος ελληνιστής Ιγνάθιο Σαβοναρόλα να μάς το απαγγείλει. Η απαγγελία του φιλοξενείται στην διαδικτυακή θέση https://youtu.be/0_kcOC5_xJw άνευ περαιτέρω σχολίων.

Για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να το ακούσουν σε «πρώτη προβολή» στο εφετινό επίσημο καθιερωμένο γεύμα που διοργανώνεται την ημέρα της Αναλήψεως, φροντίσαμε και γι αυτούς. Από το εστιατόριο ΤΟ ΣΤΕΚΙ στα Εξάμπελα της Σίφνου, σε βιντεοσκόπηση από τον τηλεοπτικό σταθμό SYROS TV1, απαγγελία του Αλκιβιάδη Ν. Λεμπέση.

Βοήθειά μας και «του χρόνου» πάλι όλοι μαζί να αξιωθούμε να βρεθούμε στο πανηγύρι της Χάρης Της.

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης Ιούνιος 2023

Απόσπασμα δημοσιεύτηκε στο φύλλο Μαϊου 2023 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Διαβάστε την δημοσίευση σε μορφή PDF