Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ, φύλλο Οκτ2021.

Σήμερα, Οκτώβριος του 2021, η Σίφνος βγαίνει από την καλύτερη ίσως σεζόν όλων των εποχών σε σχέση με τα τουριστικά έσοδα. Ταυτόχρονα, με τους εορτασμούς των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, μάς δίνεται η ευκαιρία περισυλλογής και απολογισμού έτσι ώστε να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε την μακρά πορεία του νησιού μας. Σειρά τώρα έχει ένα απόσπασμα μιας συγκλονιστικής επιστολής από την Σίφνο ακριβώς τον καιρό εκείνο, τον Σεπτέμβριο του 1834. Αυτά που περιγράφει ο συντάκτης της προσωπικού αυτού γράμματος μαρτυρούν λίγο-πολύ το θέαμα που αντίκρυσε ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ι. Καποδίστριας όταν έφθασε στο Ναύπλιο το 1828. Έξη χρόνια αργότερα, είμαστε στο 1834, μπορεί να μην κυκλοφορούν πλέον στους δρόμους χήρες με γυμνά ορφανά και να μην θάβονται παιδάκια στο χώμα για να επιβιώσουν, ή ένδεια όμως έχει εγκατασταθεί για τα καλά.

Εντοπίσαμε την επιστολή αυτή στις σελίδες 763 και 764 του υπ.αρ. 191 φύλλου του Σαββάτου, 27^ης Οκτωβρίου 1834, της εφημερίδας «ΑΘΗΝΑ» που εκδιδόταν δυό φορές την εβδομάδα «κατά Τετράδα (sic) και Σάββατον» στο Ναύπλιο, την πρωτεύουσα του νεοσύστατου «Βασιλείου της Ελλάδος». Για την ιστορία, να σημειώσουμε πως η δημοφιλής εφημερίδα «Αθηνά» ξεκίνησε την έκδοσή της το 1832 στα Μέγαρα από τον Εμμ.Αντωνιάδη, προτού μεταφερθεί στο Ναύπλιο και τελικά στην Αθήνα το 1835. Η έρευνά μας έγινε στα ψηφιοποιημένα αρχεία της εφημερίδας από το 1832 έως το 1864 που διατίθενται από την Βουλή των Ελλήνων.

Τα δικά  μας λόγια περισσεύουν και αφήνουμε τον συντάκτη του γράμματος αυτού να «μιλήσει». Για την διευκόλυνση των αναγνωστών και για μια ιδιαίτερη γλωσσική απόλαυση παραθέτουμε το κείμενο σε μεταγραφή διατηρώντας το πολυτονικό σύστημα γραφής, την ορθογραφία  και τον ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης της εποχής εκείνης.

«Ἀπόσπασμα γράμματος ἐκ Σίφνου γραμμένον τὴν 29. Σεπτεμβρίου.

Φίλε!
             Σπουδάσας εἰς τὸ μικρὸν διάστημα τὰ τῆς πετρώδους ταύτης νήσου, εὗρον ὀλίγας τινὰς ἀσημάντους ἀρχαιότητας, ἀλλ’ ἄλλα τινὰ σημαντικὰ μέν, λυπηρὰ δὲ διὰ τὸν ἄνθρωπον. Εἰς αὐτὴν λέγω τὴν Νῆσον εὗρον εἰς πάλην τὴν φύσιν μὲ τὰς δυστυχίας, βλέπω τὴν μακροβιότητα ἐκτεινομένην μέχρι τῶν ἑκατὸν δέκα, καί τι πλέον, χρόνων, εἰς αὐτὰς ὅμως τὰς μηχανάς, εἰς τὰς ὁποίας ἡ Ἱερὰ φύσις τόσον ἀφειδῶς χαρίζει τὸ τοιοῦτον δῶρον της, δὲν βλέπει τις τὸ ἀξιοσέβαστον ἐκεῖνο φαινόμενον τοῦ βαθυτάτου γηρατείου, ἀλλὰ τὰς βλέπει καταπολεμουμένας ἀπὸ ὕδρωπας, ἐμφράξεις, καχεξίας κ.τ.λ. πάθη, τὰ ὁποῖα ἡ φύσις, ὁ καλὸς ἀὴρ τοῦ τόπου, δὲν ἤθελαν συγχωρήσει, ἂν ἡ δυστυχία δὲν ὑπερίσχυεν. 

            Δὲν σᾶς στέλνω πρὸς δεῖγμα τεμάχιον ἄρτου ὁ ὁποῖος κάμνει τὴν κοινὴν καὶ   μόνην τροφὴν τῶν ἐδῶ ἀνθρώπων, διότι γνωρίζω τὰ τῆς ψυχῆς σας παθήματα, σᾶς λέγω ὅμως ὅτι ἡ φύσις πλέον ματαίως προσπαθεῖ νὰ κάμῃ τὸν ἐδῶ Ἕλληνά της μακρόβιον καὶ εὐτυχῆ, ἐν ᾧ ἡ δυστυχία τὸν βιάζει νὰ τρέφεται ἀπὸ χῶμα ζυμωμένον καί ἐψημένον εἰς σχῆμα ἄρτου (διότι ἡ σεσαπημένη κριθὴ τὴν ὁποῖαν  εἶδον, καὶ ἔφαγα, τί ἄλλο εἶναι παρὰ χῶμα;) θελήσας νὰ κάμω σκέψεις τινὰς περὶ τῶν ἀνωτέρω ἀπαντῶ τὸ ἑξῆς αἴνιγμα· αὕτη ἡ Νῆσος αὐτόνομος ὑπὸ τῆς τουρκικῆς διοικήσεως, καί, μὲ τὰς κοτζαμπασικὰς καταχρήσεις, ἐμπεριεῖχε πάντοτε δύο κλάσεις ἀνθρώπων πλουσίους, καὶ πτωχούς· σήμερον ἐλευθέρα ἐμπεριέχει ἐπίσης δύο, ὀλίγους πτωχούς, τοὺς δὲ λοιποὺς τῆς ἐσχάτης ἐνδείας.  

           Τὸ μεγαλήτερον προϊὸν αὐτῆς εἶναι τὸ ἔλαιον· ἀλλ’ ἄς παρατηρήσωμεν λεπτομεροτέρως τὰ μεγαλεῖα του. Ἡ Σίφνος ἔχει δώδεκα περίπου χιλιάδας ἐλαιόδενδρα τὰ ὁποῖα εἰς διάστημα δέκα χρόνων, ἐξ ὧν οἱ τέσσαρες ἀπὸ τοὺς εὐτυχεστέρους, καὶ οἱ ἕξ μέτριοι, ἔδωσαν εἰς τοὺς κτηματίας των ἑκατὸν ὀγδοήκοντα χιλιάδας ὀκάδας ἔλαιον, ἐν ᾧ χίλιαι οἰκογένειαι ἀνὰ τριάκοντα τοὐλάχιστον ὀκάδες τὸν κάθε χρόνον, ἔχουν ἀνάγκη εἰς τὸ δεκαετὲς αὐτὸ διάστημα ἀπό τριακοσίας χιλιάδας ὀκαδ. ἐξ ὧν ἐκπίποντες τὰς ἑκατὸν ὀγδοήκοντα τοῦ προϊόντος των, μένουν ἑκατὸν εἴκοσι, τὰς ὁποίας ἀγοράζουν διὰ τοῦ γυναικείου ἐργοχείρου, καὶ διὰ τῆς ὀλίγης θαλασσοπλοΐας· ἀπό τὸ μεγαλήτερον προϊὸν κρίνετε τὰ λοιπὰ της.  

          Σημειώσατε πρὸς τούτοις ὅτι αὐτὸν τὸν χρόνον ἡ ἀκαρπία τῶν ἐδῶ ἐλαιοδένδρων εἶναι ἀπὸ τὰς σπανιοτέρας· κοντὰ λοιπὸν εἰς αὐτὴν τὴν δυστυχίαν ἀκούσατε παρακαλῶ καὶ ἄλλην· οἱ δυστυχεῖς αὐτοὶ ἄνθρωποι συνάξαντες πρὸ ἡμερῶν τὰς δέκα ἐλαίας των, βλέπουν καὶ αὐτὰς νὰ σήπωνται, διότι δὲν ἔχουν τὴν ἄδειαν νὰ ἀνοίξουν τὰς ἐλαιοτριβείας των μέχρι τῆς σήμερον, ἐποχὴν καθ’ ἥν ἄλλοτε ὁ κάθε οἰκοκύρης εἶχε τὸ ἔλαιον του εἰς τὰ ἀγγεῖα του, καὶ σήμερον βλέπει τὰς ὀλιγοτάτας ἐλαίας του νὰ σήπωνται ἐπὶ λόγῳ ὅτι δὲν ἦλθεν ἀκόμη ἡ διαταγὴ τοῦ δεκάτου.

             Ἡ ἐπὶ τῆς τουρκικῆς διοικήσεως εὐτυχία αὐτῶν τῶν Νήσων ἐπήγαζεν ἀπὸ τὸ βιομήχανον τῶν γυναικῶν καὶ ἀνδρῶν, διότι ζώσης τῆς Χίου, οἱ μὲν διὰ τῆς θαλασσοπλοΐας μετακομίζοντες ἐκεῖθεν πλῆθος βαμβακίων, αἱ δὲ ἐργαζόμεναι τοῦτο, οὐκ ὀλίγα ἐπορίζοντο, ἀλλὰ κατὰ δυστυχίαν ὄχι μόνον δὲν ὑπάρχει πλέον αὐτὸς ὁ πόρος, ἀλλὰ καὶ ὅσα εἰς μαλάγματα καὶ ἀσήμια δι’ αὐτοῦ δικαίως εἶχον ἀποκτήσει, καὶ κρύψει ἀπὸ τὴν τουρκικὴν ἁρπαγήν, ἐξέλειπον ὁλοτελῶς ἁρπασθέντα ἀπὸ διαφόρους εἰς διαφόρους περιστάσεις, ἑπομένως, ὅταν ἡ τουρκικὴ διοίκησις πολλὰ συχνὰ τοὺς ἐγύμνωνε αὐτοὶ πάλιν ἐνεδύοντο. Ἡ ἐπανάστασις ὅμως τοὺς ἐγύμνωσε καὶ ἀπὸ τὰ μέσα τὰ ὁποῖα τοὺς ἐνέδυον· σήμερον λοιπὸν ὅστις ζητήσει ἀπόλαυσιν τινὰ ἀπό αὐτούς, χωρὶς νὰ τοὺς χορηγήσῃ τὰ ἀναγκαῖα μέσα, δὲν μένει νὰ λάβῃ τι ἄλλο, παρὰ τὸ δέρμα τους, ὄντες γυμνοὶ ἀπὸ κάθε ἄλλο τι.        Λ. Χ.» 

Βρίσκουμε το κείμενο ιδιαίτερα πληροφοριακό από ιστορικής άποψης με στοιχεία ανθρωπογεωγραφίας και οικονομικής ζωής για τα χρόνια που η νεοσύστατη Ελλάδα μόλις ξεκινούσε την πορεία της. Αλλά και πολύτιμο από κοινωνιολογικής σκοπιάς: ποιά ήταν η κατανομή του πλούτου στην μετεπαναστατική Σίφνο; Ποιά ήσαν τα άμεσα οικονομικά αποτελέσματα και οι συνέπειες ενός υπερδεκαετούς εθνοαπελευθερωτικού αγώνα στο επίπεδο μιας μικρής περιφερειακής κοινωνίας;

Στα 200 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, υπήρξαν πολλές περίοδοι σχετικής ευμάρειας στην Σίφνο αλλά και αντίστοιχες υπέρτατης πενίας και στερήσεων που οδήγησαν τον πληθυσμό στον ξενητεμό από την γενέθλια γη. Ο δρόμος μέχρι το σήμερα ήταν μακρύς και με πολλά σκαμπανεβάσματα ακολουθώντας την πορεία την Ελλάδας μέσα από πολέμους, καταστροφές και δημιουργικές περιόδους ειρήνης. Εκεί που πήγαν (Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Αμερική, Αθήνα κλπ). οι Σιφνιοί έκαναν προκοπή και δημιούργησαν βιός με την φιλεργία και τις ικανότητές τους. Η Σιφνιακή διασπορά πάντοτε είχε πρώτιστο μέλημά της τα έργα στην πατρώα γη, την βοήθεια των συγγενών που έμειναν στο νησί και την προσφορά στην νεολαία για ένα καλύτερο μέλλον. Παράλληλα, η ναυτιλία εξυπηρέτησε καταστάσεις, δημιούργησε περιουσίες, έδωσε δουλειά σε ολόκληρες οικογένειες αλλά και μεγάλο αριθμό απωλειών στην θάλασσα.

Ισως το συγκινητικό κείμενο αυτό από το μακρινό 1834 θα μπορούσε να δώσει αφορμές και έναυσμα για πολλές συζητήσεις στις σχολικές αίθουσες προτού η εφετεινή επέτειος των «200 Ετών» δώσει την θέση της στις εκδηλώσεις μνήμης για την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Συζητήσεις γλωσσικές, εννοιολογικές, ιστορικές, κοινωνιολογικές, οικονομικές. Κατά την άποψή μας όμως, το κυριώτερο σημείο για περίσκεψη είναι ο γενικώτερος απολογισμός ζωής, που ήδη θίγεται στην επιστολή:

Αξίζει μια ζωή 110 ετών με στερήσεις ή είναι προτιμώτερη μια σύντομη ζωή με απολαύσεις και επακόλουθες ασθένειες; Αξίζει μια οικονομική δραστηριότητα με επίκεντρο την τουριστική μονοκαλλιέργεια ή θα πρέπει ο τουρισμός να αποτελεί διέξοδο για την επαύξηση της πρωτογενούς τροφικής παραγωγής; Αξίζουν οι περιβαλλοντικές θυσίες των πόρων (αρώσιμη γή, φυσικά ύδατα, μόλυνση υπεδάφους, θάλασσας και αέρα) στον βωμό ενός βραχύβιου φουσκωμένου τραπεζικού λογαριασμού;  Αξίζει η υιοθέτηση ενός κοινωνικού lifestyle που συνεπάγεται διατροφολόγους και διαιτολόγους (ήδη στην Σίφνο) με κόστος την παντελή απώλεια αυτονομίας και την εξάρτηση από εξωγενείς εισροές αγαθών και επιρροές;

Δεν  είμαστε σε θέση, ούτε έχουμε το δικαίωμα, να προτείνουμε απαντήσεις σε αυτά και άλλα συναφή υπαρξιακά ερωτήματα. Εναπόκειται στον καθένα να σταθεί για λίγο, να συνειδητοποιήσει και να συναισθανθεί με περίσκεψη την προσωπική του θέση και εν συνεχεία να δώσει την ατομική του απάντηση. Όμως, από την απάντηση που θα δώσουν οι κάτοικοι της Σίφνου συνολικά, θα εξαρτηθεί το προσωπικό μέλλον τους -μέσα στα πλαίσια, βέβαια, των εξελίξεων στην χώρα και διεθνώς. Γι αυτό τον λόγο πιστεύουμε πως αξίζει να το σκεφθούμε με περισσότερη ηρεμία, τώρα που ο χειμώνας είναι προ των πυλών. Τουλάχιστον όσοι δεν βιάζονται ξέφρενα να προχωρήσουν τις οικοδομικές εργασίες σε προετοιμασία της επόμενης κερδοσκοπικής καλοκαιρινής τουριστικής περιόδου.

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης 24 Οκτωβρίου 2021

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ, φύλλο Οκτ2021.

Διαβάστε την δημοσίευση σε μορφή PDF