Μια δοκιμαστική άσκηση αυτογνωσίας

Απόδοση μιας προσωπικής συνέντευξης (μονόλογος εκτός κειμένου) στα γενέθλια της Λέσχης Τέχνης και Πολιτισμού της ΕΣΕ

Τ’ είν’ η ζωή μας τάχα
ποτήρι με φαρμάκι και φωτιά
και μια γλυκειά σταλαματιά
μέσ’ στο φαρμάκι του μονάχα.
^{(ΦΑΙΔΡΑ Αριστ. Προβελέγγιου).}

Πώς άραγε θα μπορούσε να σταθεί ένας μονόλογος για τον εαυτό μου, χωρίς να θεωρηθεί περιαυτολογία ή να εκτροχιασθεί σε καυχησιολογία; Ο μόνος λογικός δρόμος μοιάζει να είναι μια εξομολόγηση εκ των ένδον, εν είδει δημόσιας εκμυστήρευσης.

Γιατί μπορεί μεν να ισχύει, όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά παντού στον κόσμο, το γνωστό πως μπορείς να «είσαι ό,τι δηλώσεις», αργά ή γρήγορα όμως καταφθάνει ραγδαία η ώρα της κρίσεως και της απόδειξης κάθε ισχυρισμού. Η ώρα που «πρέπει να κάτσεις κάτω από την μπάρα», όπως φωνάζουν οι προπονητές στους αρσιβαρίστες, χωρίς βέβαια αυτοί να καλούνται να σηκώσουν το άχθος. Και τότε, πρέπει να μπορείς να υποστηρίξεις με τεκμήρια και επιχειρήματα κάθε πρότερη δήλωσή σου, με την δαμόκλειο σπάθη του εξευτελισμού να επικρέμεται απειλητικά σε αντίθετη περίπτωση.

Συνεπώς και ο αυτο-απονεμόμενος τίτλος του «Μυστηριοδίφη» θα πρέπει κάπως να τεκμηριωθεί και να κατοχυρωθεί εν τοις πράγμασι. Και ας έχω την διακριτική ευχέρεια και τα εύκαμπτα περιθώρια που μου δίνει η διεκδίκηση της πνευματικής πατρότητας αυτού του καινοφανούς όρου.

Μετά από μια διεθνή σταδιοδρομία και το χτίσιμο μιας επωνυμίας σε έναν καθαρά τεχνοκρατικό και εμπορικό επαγγελματικό στίβο, όπως είναι η Ολογραφία, πώς μπορεί κάποιος να διεκδικήσει και να πείσει ότι έχει τα εχέγγυα για να πεί κάτι καινούργιο σε έναν χώρο τελείως διαφορετικό; Πώς μπορεί μια καρριέρα 40 ετών σε εξειδικευμένες εκτυπώσεις ασφαλείας, σε διασφάλιση γνησιότητας προϊόντων και εγγράφων, σε αυθεντικοποίηση έργων τέχνης και μουσειακών συλλογών ή σε διαπιστεύσεις και ταυτοποίηση προσώπων να μετασχηματισθεί σε ιστοριοδιφική έρευνα με ουσία;

Σε βαθμό μάλιστα που να μπορεί να παρουσιάσει ό ίδιος το έργο του αυτό σε μια Λέσχη Τέχνης & Πολιτισμού, όπως αυτή της Ένωσης Σεναριογράφων Ελλάδος; Και εδώ έρχονται οι ευχαριστίες μου για την ευκαιρία αυτή προς τον ακάματο και υπερ-δραστήριο Πρόεδρο της Ένωσης φίλο Αλεξ. Κακαβά και τις συνεργάτιδές του, που τον υποστηρίζουν αδιαμαρτύρητα στο έργο του.

Το κλειδί της απάντησης και που κάνει την ειδοποιό διαφορά λέγεται «τεκμηρίωση». Γιατί αυτό είναι το κοινό χαρακτηριστικό σε όλες τις μέχρι τώρα επαγγελματικές μου ενασχολήσεις. Μπορεί να μην διαθέτω τυπικές φιλολογικές περγαμηνές ή ιστορικές διαπιστεύσεις, απαραίτητες εκ πρώτης όψεως στις φιλολογικό/ιστοριοδιφικές μου έρευνες. Η μέθοδος όμως λεπτομερειακής τεκμηρίωσης παραμένει αδιαίρετα η ίδια. Αυτό είναι που μου επιτρέπει να εισφέρω με νέα στοιχεία στα εκάστοτε αντικείμενα μελέτης μου, χωρίς εκπτώσεις στην επιστημονική αποδεικτική δεοντολογία. Ενώ, ταυτόχρονα, η καθαρά ανιδιοτελής και χομπύστικη ενασχόλησή μου απελευθερώνει από τους κάθε λογής βαθμούς ανελευθερίας, που μια επαγγελματική στοχοθέτηση αναπόφευκτα συνήθως συνεπάγεται. Αποφεύγοντας μια προδιαγεγραμμένη πεπατημένη οδό, ένα άνωθεν επιβαλλόμενο ακαδημαϊκό αφήγημα, που δεν επιτρέπεται να είναι εικονοκλαστικό ή να «σπάει αυγά» και καθεστηκυίες αντιλήψεις στον μικρόκοσμο της εκάστοτε περιοχής μελέτης.

“Μήπως δεν είναι έτσι;”

Αυτή η ανεξαρτησία πνεύματος, χωρίς περιοριστικές προϋποθέσεις και κριτικά στεγανά, σε συνδυασμό με έναν λόγο ευγενικά κοφτερό και με άποψη, που στηρίζεται σε λογικά και εκλαϊκευμένα επιχειρήματα και όχι σε λογικοφανείς σοφιστείες, που αποφεύγει τις επιτηδευμένες φιλολογικές εκφράσεις για ακαταλαβίστικο εντυπωσιασμό του αναγνώστη, αυτά είναι τα στοιχεία που μοιάζουν να ξεχωρίζουν τις ταπεινές μελέτες μου. Μη διεκδικώντας φυσικά οποιεσδήποτε αποκλειστικότητες, αλλά απλά προσφέροντας μια συμπληρωματική ιστορική ψηφίδα στην αναζήτηση της κατά περίπτωση αλήθειας. Και το σημαντικώτερο, με έναν τρόπο που δεν θα έκανε εμένα τον ίδιο να βαρυέμαι αφάνταστα, ακούγοντας ως εξωτερικός τρίτος αυτά που έχω να εισφέρω στην Γνώση. Διότι δεν θα είχε κανένα νόημα να μηρυκάζω πράγματα ήδη λεχθέντα και να αναμασώ κοινότυπες απόψεις επαϊόντων (πραγματικών ή συνήθως «δήθεν»), χωρίς να καταφεύγω σε πρωτογενή έρευνα των πρωτότυπων πηγών και να μην ανακαλύπτω ανακρίβειες, λάθη, ανιστόρητες αναφορές και τα τοιαύτα.

Ολιγωρίες, που όταν δεν έχεις ασχοληθεί εν τω βάθει με κάποιο επιστημονικό αντικείμενο τα θεωρείς θέσφατα και υποθέτεις πως όλα έχουν ήδη μελετηθεί και λεχθεί από τους προηγούμενους. Ενώ η πραγματικότητα κατά κανόνα είναι τελείως διαφορετική, εύπεπτη, επιφανειακή, γεμάτη προ-διϋλισμένες συμβατικότητες και βολικές στρογγυλεύσεις, που έχουν διαχρονικά εξυπηρετήσει ποικιλότροπες οφελιμιστικές και ιδιοτελείς καταστάσεις. Και είναι αυτή η αίσθηση ανιδιοτέλειας και ενός ανερμήνευτου καθήκοντος προς την αποκατάσταση ή την επιβεβαίωση της αλήθειας, που διαφοροποιεί όχι μόνο την μέθοδο έρευνας αλλά και την «τζιχαντιστική» αναζήτηση των αποδείξεων εκ μέρους μου.

Εδώ βέβαια χρειάζεται να προϋπάρχει ένα κάποιο ταλέντο, μια προϋπηρεσία που να έρχεται από βάθος χρόνου και μια διαισθητική παρατηρητικότητα που να μπορεί να μεταφρασθεί σε κρίση και εξαγωγή συμπεράσματος. Ίσως δεν είναι τυχαίο που οι συνάψεις του εγκεφάλου μου φαίνεται πως ανέκαθεν είχαν μια τέτοια τάση συναρμογής. Αφού –από όσο μπορώ να θυμηθώ από τα παιδικά μου χρόνια- τα απλούστερα των παζλ με τις «αριθμημένες τελίτσες» που έπρεπε να συνδεθούν με γραμμές ή τά άλλα, όπου έπρεπε να εντοπισθούν οι διαφορές μεταξύ δύο εικόνων, ήσαν αυτά που με συγκινούσαν και μου τραβούσαν την προσοχή και την εξάσκηση.

Άλλωστε το βασικό κίνητρο παραμένει το ίδιο. Η χαρά και η ευχαρίστηση, που μεταφράζεται σε ενδοεγκεφαλική ροή ντοπαμίνης, όταν ο ιστοριοδίφης και ιστορικός ερευνητής ανακαλύπτει επιτέλους το καλά κρυμμένο σε αρχειακές πηγές στοιχείο. Αυτό που επιβεβαιώνει την αρχική υπόθεση εργασίας του. Με είχαν προειδοποιήσει για αυτή την ανείπωτη χαρά, που δύσκολα επικοινωνείται αν δεν την έχεις γευτεί μόνος σου. Και που, άπαξ και την γευτείς, ακόμη δυσκολώτερα μπορείς πλέον να αποτοξινωθείς από αυτήν.

Θα ‘πρεπε όμως να ήμουν ήδη «πονηρεμένος». Γιατί και πάλι οι αναμνήσεις των παιδικών χρόνων σε αυτή την χαρά παραπέμπουν. Η χαρά της ανακάλυψης μιας κρυμμένης ιστορικής λεπτομέρειας, μέσα από μια σειρά φαινομενικών συμπτώσεων και μεθοδολογικών βημάτων, μόνο με την τυχαία ανακάλυψη ενός από εκείνα τα μαγικά συλλεκτικά «χαρτάκια» μπορεί να συγκριθεί. Όταν έβρισκες τον σπάνιο «Σιδέρη», τον «Δομάζο» ή τον «Μποτίνο» μέσα στην συσκευασία από τις τσιχλόφουσκες ή την σπάνια «σημαία» που σου έλειπε για να συμπληρώσεις το άλμπουμ από τις γκοφρέτες ΜΕΛΟ. Οι επαγγελματίες χαρτοπαίκτες κάτι καταλαβαίνουν από αυτό το συναίσθημα εξάρτησης και το στερητικό σύνδρομο που το συνοδεύει.

Θα πρέπει να συμπληρώσω και ένα άλλο απροσδόκητο πλεονέκτημα της ιστοριοδιφικής έρευνας: η εξαγωγή αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων έχει κατά κανόνα σύντομο χρόνο επώασης. Σε αντιδιαστολή με το εμπορικό αποτέλεσμα του «κλεισίματος» μιας πώλησης ή μιας «δουλειάς», που συνήθως συνεπάγονται μακρόχρονη αναμονή, μεθοδεύσεις, κοστοβόρα προετοιμασία που μπορεί να εκτείνεται ακόμη και σε βάθος ετών με αμφίβολα αποτελέσματα, αντιθέτως η ιστοριοδιφική έρευνα συγκεράζει πολλές μικρές σύντομες επιτυχίες, που στο τέλος συγκεντρώνονται σε ένα μεγαλύτερο συμπέρασμα. Και αν το αποτέλεσμα αυτό τύχει να είναι και ανατρεπτικό, τότε η ευχαρίστηση του ερευνητή πολλαπλασιάζεται εκθετικά σε επίπεδο «DaVinci code»! Ενδιάμεσα όμως οι μικρές ικανοποιήσεις, τα πολλαπλά positive strokes του μάρκετινγκ, είναι αυτές που θα έχουν διατηρήσει την προσοχή αμείωτη και την στοχοθέτηση συγκεντρωμένη και εστιασμένη.

Πώς όμως εμπλέκεται κάποιος στα γρανάζια της ιστοριοδιφικής έρευνας και πώς επιλέγει τους επί μέρους τομείς ενασχόλησης και εξειδίκευσης; Πώς περνάει κανείς από την θεωρία στην πράξη και την εφαρμογή; Τί είναι αυτό που τον οδηγεί να ασχοληθεί με ένα ιδιαίτερο θέμα (και όχι με κάποιο άλλο), όταν όλα μοιάζουν από μακριά να είναι ήδη χιλιοειπωμένα και οι απόψεις ενός μη ειδικού -πολύ λογικά και αναμενόμενα- να μην ενδιαφέρουν κανέναν; Εδώ μόνο προσωπικές υποθέσεις μπορώ να κάνω, οι οποίες, ίσως ακουστεί παράξενο, μοιάζει να υπακούουν και σε μεταφυσικές επιταγές.

Aκολουθώντας εκ των υστέρων την σειρά των γεγονότων, συνειδητοποιείς πως σε τελική ανάλυση η πορεία ίσως ήταν εξ αρχής προδιαγεγραμμένη. Και πως αναπόδραστα θα οδηγούσε την έρευνα στο να απαντήσει σε αναπάντητα μέχρι εκείνη την στιγμή ερωτήματα. Στο να επιλύσει μικρά ή μεγαλύτερα «μυστήρια» που χρόνιζαν ή στο να εξηγήσει καταστάσεις που έμοιαζαν ανεξήγητες. Κάτι σαν τα πρώτα Διαπλανητικά, Παράξενα, Ανεξήγητα παιδικά κόμικς, που πάντοτε εξάπτουν την φαντασία και την περιέργεια του Μικρού Εξερευνητή, όσων από εμάς εξακολουθούν να τα κουβαλούν. Όταν βέβαια μπεις σε αυτόν τον τρόπο σκέψης περί ειμαρμένης και έξωθεν πεπρωμένης στιγμής είναι πια αργά για να αποδιώξεις την «πετριά». Άσε που δεν βρίσκεις και μια λογικοφανή εξήγηση για να το επιδιώξεις, αφού όλα δείχνουν να συνηγορούν συνωμοτικά περί του αντιθέτου.           

Στην περίπτωσή μου, το δράμα ξεκίνησε από τα Σιφνέικα γενεαλογικά. Η απουσία τεκμηρίωσης της ιστορικής μνήμης αντιμετωπίστηκε με την ψηφιοποίηση των παλαιών «νέων» και εφήμερων ειδήσεων του τοπικού τύπου σε βάθος ενάμισυ αιώνα. Οι πρώτες απαντήσεις ήσαν ανεπαρκείς και με έφεραν στα ιστορικά ληξιαρχεία. Τα διάφορα παραλειπόμενα, που εντόπιζα και δημοσίευα αλιεύοντας από αρχειακά κείμενα, με έκαναν να συνειδητοποιήσω πως, παρά την συγκεντρωμένη γνώση από τους εκάστοτε «σοφούς» του νησιού, υπήρχε πλήθος θεμάτων άγνωστων, ξεχασμένων ή απλά επιφανειακά «πασαλειμμένων» με επίφαση ανεπαρκούς επιστημονικότητας. Πεδίο δόξης λαμπρόν, ακόμη και για κάποιον που, μπορεί να μην είχε τα τυπικά προσόντα, είχε όμως το μεράκι της ιστορικής έρευνας και την γλωσσική επάρκεια να τα μελετήσει από το πρωτότυπο. Και εν συνεχεία, την λεκτική ικανότητα να τα παρουσιάσει με έναν ελκυστικό και εύληπτο τρόπο και φυσικά, πάνω από όλα, την απαραίτητη πολυτέλεια του χρόνου και του χρήματος για να ασχοληθεί. Τα υπόλοιπα είναι «ιστορία» και ενδίφηση σε μυστήρια, που απλά περίμεναν την λύση τους.

Κάπου εκεί μου χτύπησε την πόρτα απρόσκλητος και ο ποιητής Αριστομένης Προβελέγγιος. Ένας φίλος μού πρότεινε να αγοράσω μια μνημειώδη έκδοση του «Φάουστ» του 1887, που -παρά το τσουχτερό της αντίτιμο- βρήκε χωρίς δεύτερη σκέψη τον δρόμο για την προσωπική μου βιβλιοθήκη αντί για κάποιο Οίκο Πλειστηριασμών. Η έρευνα για το θέμα άνοιξε μια ατελείωτη βεντάλια πεδίων ιστορικών θεμάτων, που μέχρι σήμερα δεν έχουν μελετηθεί. Αρχικά, ο ίδιος ο Προβελέγγιος παραμένει παντελώς αμελέτητος ποιητικά. Παρά το τεράστιο εθνικό βεληνεκές του, η ποίησή του είναι αθησαύριστη, λησμονημένη και το έργο ζωής του παραγνωρισμένο και παραγκωνισμένο. Τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και σε συγκριτικά, αν σκεφθούμε πως ίσως να μην εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί ακόμη ήσσονες ποιητές της εποχής του, που να μην έχουν όλοι μελετηθεί εξαντλητικά. Η μέχρι σήμερα μελέτη του παρέμεινε εγκλωβισμένη στο περιορισμένο πλαίσιο μιας Σιφνιώτικης τοπικιστικής επανάληψης τετριμμένων, χωρίς να μπορεί να γίνει αντιληπτή η πανελλαδική του εμβέλεια.

Με μεγάλο μέρος της ευθύνης να βαραίνει τον ίδιο εν ζωή, το διασκορπισμένο ποιητικό του έργο δεν υπάρχει κάπου συγκεντρωμένο ώστε να μπορεί να αποτελέσει πεδίο επιστημονικής φιλολογικής μελέτης. Άλλωστε, σε αντίθεση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των συγχρόνων του, βιάστηκε να αδιαφορήσει διαλαλώντας: «Και τ’ είνε τ΄όνομα, τί ‘ν’ υστεροφημία; Περιγελάστρα ηχώ, σ’ ερημικά μνημεία». Τα μηνύματά του για «καλωσύνη, ομορφιά, αλήθεια, ελληνικότητα, φιλοπατρία» αντανακλούν μια φωτεινότητα, που στην σημερινή σκοταδιστική εποχή απλά΄δεν «πουλάνε», όταν δεν βρίσκονται υπό διωγμό. Και η υπαρξιακά φιλοσοφημένη του ποίηση μειωπικά θεωρείται ξεπερασμένη από τα πιεστικά μηνύματα μιας δήθεν τεχνοκρατικής νοοτροπίας χωρίς ανθρωποκεντρικό ανθρωπισμό. Αποτέλεσμα; Ένας «Διάσημος Άγνωστος» που περιμένει να επανανακαλυφθεί.

Πρώτη μου δουλειά η συγκέντρωση σε ένα corpus του κατεσπαρμένου έργου του. Προηγείται η μεταθανάτια κυκλοφορία της ποίησης της τελευταίας περιόδου της ζωής του, μια συλλογή που δεν πρόλαβε ο ίδιος να εκδώσει. Και ακολουθούν σε τακτή βάση μια σειρά αρθρωτών χαρακτηρολογικών μελετημάτων για τον Προβελέγγιο με θεματικές που αντλούν έμπνευση από ανέκδοτα ποιήματά του και που ήδη βρίσκουν φιλοξενία σε φιλολογικού ενδιαφέροντος πλατφόρμες (ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, LITERATURE, FRACTAL κλπ.). Ελπίζοντας πως όταν κάποτε συγκεντρωθούν σε μια έκδοση, η ανάγνωσή τους θα οδηγεί αβίαστα στο ψυχογράφημα του ποιητή. Η τελική κατάληξη της μελέτης του αναπόφευκτα θα περιλάβει οφειλόμενες απαντήσεις σε κατά καιρούς «Άκριτες Κριτικές» του έργου του, που μέχρι σήμερα κανείς δεν θέλησε να τις συγκεντρώσει και να αντιδράσει σε αυτές. Φιλόδοξη πρόκληση για μένα.

Το ένα θέμα φέρνει το άλλο και τα κλαδιά του φιλολογικού/ιστοριδιοφικού “δένδρου” πολλαπλασιάζονται με καταιγιστικό ρυθμό, κάτι σαν την οργιώδη φύση στο μεταπυρηνικό ραδιενεργό Τσερνόμπιλ.

Η Σίφνος, το ανέκαθεν «Νησί της Ποίησης» (και όχι μόνον των Ποιητών), κρύβει και άλλες ευκαιρίες μελέτης. Για παράδειγμα και για να μην επεκταθούμε σε λιγότερο γνωστούς λογοτέχνες, ο επιδραστικός Κλεάνθης Τριαντάφυλλος ή «Ραμπαγάς», σύγχρονος του Προβελέγγιου. Έχει και αυτός πλημμελώς μελετηθεί ποιητικά. Μόνον το δημοσιογραφικό και αγωνιστικά δημοκρατικό δραματικό παράδειγμα ζωής του έχουν δικαιολογημένα αναδειχθεί, αν και με οιονεί κομματική υστεροβουλία, ενώ παραμένουν άγνωστες βασικές βιογραφικές πληροφορίες που χάνονται στα τέλη του 19^ου αιώνα.

Παράλληλα, για να μπορέσει κάποιος να εκφέρει γνώμη μετά «λόγου γνώσεως» για τους ποιητές αυτούς οφείλει να μελετήσει όχι μόνον τις σχέσεις τους με τους υπόλοιπους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς τους, αλλά και το ιστορικό πλαίσιο και τον κοινωνικό περίγυρο της εποχής εκείνης. Έτσι, η κατ’ ελάχιστον μελέτη των «ιερών τεράτων» της νεοελληνικής ποίησης του τέλους του 19^ου αιώνα, αυτών που διακοσμούν τον πίνακα του Γ. Ροϊλού «Οι Ποιηταί» (Παλαμάς, Δροσίνης, Σουρής, Πολέμης, Στρατήγης, Προβελέγγιος), είναι απαραίτητο συμπλήρωμα. Αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψη μας πως η εποχή αυτή (1850-1940) των δραματικών ιστορικών εξελίξεων για το ελληνικό κράτος παραμένει υποφωτισμένη, τότε δεν είναι καθόλου δύσκολο για την ιστοριοδιφική έρευνα να ξεστρατίσει. Σε όλες τις ιστορικές προσωπικότητες που εξακολουθούσαν να εμπνέουν από το ένδοξο παρελθόν τους ποιητές αυτούς (Διάκος, Κανάρης, Μποτσαρέοι, Δρακέοι κ.α.) ή τις σύγχρονες με αυτούς προσωπικότητες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ακολουθούσαν παράλληλους ιστορικούς δρόμους (π.χ. Κων/νος Ισχόμαχος, πρίγκηπας Γεώργιος, Βενιζέλος κλπ.).

Ευκαιρία και καθήκον, λοιπόν, για έναν νεοφώτιστο ιστοριοδίφη να βυθιστεί στην φιλολογική και ιστορική έρευνα και να ξεχαστεί μέσα σε αυτήν. Αφήνοντας μια κυανοπώγωνη γενειάδα, χωρίς να συνειδητοποιεί πως υποσυνείδητα έρχονται στην επιφάνεια τα υπόλοιπα μισά των χρωμοσωμάτων του, αυτά της Ψαριανής εκ μητρός καταγωγής του. Και να βρεθεί χωρίς να το καταλάβει στο να ακολουθεί το παράδειγμα των Ψαριανών οικογενειακών πατριαρχών, οι οποίοι, μετά από μια ορισμένη ηλικία, άφηναν την ανάλογη γενειάδα, δείγμα και αντικείμενο έκφρασης σεβασμού προς μια συγκεντρωμένη σοφία ζωής.

Από κοντά και η ανάληψη μιας ιδιοφανούς ιδιότητας και η πνευματική πατρότητα της ανάλογης ονομασίας: «μυστηριοδίφης». Απομένει η επίρρωσή της με ανατρεπτικά ευρήματα, απαντήσεις σε άγνωστα ερωτήματα και εικονοκλαστικές (πλην όμως τεκμηριωμένες) απόψεις πάνω στα θέματα με τα οποία καταπιάνεται. Αν αποτύχει σε αυτά, τού αντιστοιχεί ο ελάχιστα κολακευτικός χαρακτηρισμός του «αμετροεπούς γραφικού».

Μαθήματα ζωής

Μέχρι τότε όμως έχω σίγουρα κατακτήσει ορισμένα μαθήματα ζωής και έχω εμπλουτισθεί ως προσωπικότητα με κάποια παράπλευρα οφέλη, που μπορούν να συγκεντρωθούν στην έννοια ενός «αγαθότερου ανθρώπου». Ίσως αυτό να είναι τελολογικά και το ζητούμενο στη σύντομη σε διάρκεια πορεία ενσάρκωσης στον υλικό κόσμο όπου έχουμε έλθει. Αναφέρω μερικά.

Ποτέ δεν είχα χρόνο ή διάθεση για λογοτεχνία (πέρα από τα βασικά) ή για ποίηση. Ειδικά με το πρώτο, εξακολουθώ να διατηρώ την θετικιστική αντιπάθειά μου προς αυτήν. Όσο για την ποίηση, κατ’ ουσία ποτέ δεν είχα τον απαραίτητο χρόνο, που να μπορώ να αφιερώσω στην ανάγνωσή της. Αυτό είχε σίγουρα να κάνει με τον έντονο ρυθμό ζωής μου, τα αδιάκοπα επαγγελματικά ταξίδια, τα επιχειρηματικά σχέδια και την γρήγορη μέθοδο διαβάσματος κειμένων. Αποτρεπτικοί παράγοντες όλοι για να εντρυφήσω σε οποιοδήποτε ποιητικό κείμενο. Έρχεται όμως κάποια στιγμή στη ζωή, που οι περιστάσεις ωριμάζουν την κάθε προσωπικότητα και οι καταστάσεις οδηγούν σε διαφορετική πλεύση.

Έτσι, όταν αποφάσισα να μελετήσω την ποίηση του Προβελέγγιου, είχα ήδη εκτεθεί σε βάθος και πλάτος σε αυτή των Τ. Λειβαδίτη και Α. Εμπειρίκου. Επιπλέον, όπως προανέφερα, η μελέτη των κλασσικών ποιητών της εποχής του Αριστομένη, αλλά και των επόμενων γενιών νεοέλληνων ποιητών, ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την οποιαδήποτε προσπάθεια άρθρωσης ενός συνεκτικού κριτικού λόγου. Εντατικά μαθήματα και ταχύρρυθμα σεμινάρια πολλών ωρών για να φέρω τις βασικές μου ελλείψεις σε κάποιο υποτυπώδη «λογαριασμό». Εμπλουτισμός της οικογενειακής βιβλιοθήκης, που σαν να με περίμενε, με επιλεγμένα βοηθήματα.Ίσως και να ήταν πλεονέκτημα για την κριτική μου θεώρηση, το γεγονός πως προσερχόμουν στην ποίηση (όπως και στην τέχνη) με ανοικτή καρδιά, με ασύννεφο ορίζοντα και χωρίς τις παρωπίδες ή τα στρατευμένα στερεότυπα, που θα είχαν υποχρεωτικά επικαθίσει στην άδολη απόλαυση μέσα από μια μακρόχρονη φιλολογική ενασχόληση.

Απολύτως απαραίτητα στοιχεία για να μελετήσεις σε βάθος την ποίηση και το παράδειγμα ζωής ενός ανθρώπου σαν τον Προβελέγγιο, ο οποίος πλέον προβάλλει ως μια μοναδική περίπτωση (one-of a-kind) ανθρώπου, που δεν γνώρισε συμβατικές δεσμεύσεις και στεγανά, πέραν από αυτά που ίδιος είχε την εκάστοτε πολυτέλεια να επιλέξει. Μια ενήλικη ζωή 67 ετών απολύτως και μοναδιαία αφιερωμένη στην ποιητική Μούσα, χωρίς βιοποριστικές παρεκτροπές από ανάγκη, με μια ζηλευτή οικογενειακή προικοδότηση σε αριστοκρατικά προνόμια («Πριβιλέτζιο», άλλωστε το αρχικό όνομα) και με μόνη λοξοδρόμηση το θεατρικό του έργο, έμμετρα ποιητικό και αυτό κατ’ ουσίαν.

Και παρ΄όλο τον εύκολο και σαγηνευτικό δρόμο των επιδερμικών ευχαριστήσεων επέλεξε να παραμείνει φιλοσοφημένος, άδολος, ανθρωπιστής και κοινωνιστής, ανιδιοτελής και ιδεαλιστής, θαυμαστής του μεγαλείου του ανθρωπίνου πνεύματος,. Ανοιχτόκαρδος στην φυσιο-θεϊστική του θεώρηση και ικανοποιημένος από την αρχική του εκλογή να θεραπεύσει, χορτασμένος μεν από τα εγκόσμια αλλά με αναχωρητική άμυνα στους πόνους της ζωής, το ποιητικό του «δαιμόνιο».

Είναι φύσει και παντελώς αδύνατο για κάποιον που αφιερώνει τον απαραίτητο χρόνο μελέτης και στοχασμού στο υπόδειγμα ζωής που αναδύεται μέσα από την ποίηση του Προβελέγγιου, να μην επηρεασθεί από αυτό. Κυρίως όταν σε κάθε καθημερινή έκφανση της ζωής του ποιητού, αναζητώντας τα βαθύτερα κίνητρα των ενεργειών και στην προσπάθεια κατανόησης της κοσμοθεωρίας του, αναγνωρίζεις κομμάτια και εμπειρίες που σου φαίνονται τόσο γνώριμα, αφού τελείως «συμπτωματικά» συμβαίνει να έχεις παρόμοιες προσλαμβάνουσες παραστάσεις.

Έτσι, αυτό που σίγουρα κέρδισα είναι να αναθεωρήσω ριζικά πολλά από αυτά που θεωρούσα δεδομένα στον τρόπο αντιμετώπισης των «άλλων». Να αναγνωρίσω το μοναδικό μήνυμα της παραμυθικής παρηγορίας της ποίησής του, να συνειδητοποιήσω για μια ακόμη φορά την ματαιότητα των γήινων απολαύσεων και παθών με την ματιά ενός χορτάτου από αυτές. Να ακονίσω την λανθάνουσα συναισθαντικότητα για το δράμα της καθημερινής βιοτής και του πένθους.

Αν μπορούσα να εγκλωβίσω τις παράπλευρες οφέλειες που εξακολουθεί να μου προσφέρει η καθημερινή μελέτη του Αριστομένη Προβελέγγιου σε μια φράση, σίγουρα θα διάλεγα να διακηρύξω πως με κάνει «έναν καλύτερο άνθρωπο». Και η σημασία μιας τέτοιας επίδρασης δεν μπορεί παρά να δημιουργεί συναισθήματα ευεργεσίας και ευχαριστιακής ανταπόδωσης. Το μοναδικό αντίδωρο που μπορώ να επιστρέψω προς την μνήμη του είναι να συνεχίσω στον ίδιο δρόμο αυτού που αντιλαμβάνομαι ως «κοινωνικό καθήκον» και καλώς εννοούμενη «υποχρέωση». Με αντικειμενικό σκοπό να αναδείξω την δική του προσφορά κάνοντάς την κτήμα των πολλών. Του το οφείλω και ελπίζω η «ζωή» να μου το επιτρέψει.

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης
Μυστηριοδίφης
Πειραιάς, 9 Μαρτίου 2025