Ένα ποίημα μέσ’ στη θάλασσα

Απόσπασμα δόθηκε για δημοσίευση στο τεύχος 12 (2025) του ετήσιου περιοδικού YOU ARE HERE της Σίφνου και το πλήρες άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαρ-Απρ2025 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Αν και Καστριανός στην καταγωγή, κάθε φορά που άκουγα για “τον Εφταμάρτυρα” στο Κάστρο, το μυαλό μου πήγαινε στα 7 μαρτύρια, που νόμιζα ότι θα με περίμεναν αν κατέβαινα εκεί κάτω. Και μάλιστα τα είχα μοιράσει προεξοφλητικά στο μυαλό μου: δύο να κατέβω και πέντε κατά την ανηφορική και απόκρημνη επιστροφή. 

Βέβαια, η εκκλησία της «Εφταμάρτυρος», όπως την λέμε στη Σίφνο, έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι αφιερωμένη στους Επτά Παίδες εν Εφέσω και το θρυλούμενο θαύμα της νεκρανάστασής τους 194 χρόνια μετά την κοίμησή τους, όταν πια οι διωγμοί του Ρωμαίου αυτοκράτορα Δεκίου (252 μ.Χ.) είχαν γίνει παρελθόν. Το ιστορούμενο αυτό θαύμα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό στη σύλληψή του, γιατί δεν αφορά μόνον έναν πρωτοΧριστιανό, αλλά επτά «στην συσκευασία ενός». Η Ορθόδοξη Χριστιανική εκκλησία μας τιμά την μνήμη αυτών των μαρτύρων της πίστης κάθε χρόνο στις 4 Αυγούστου, οι Ρωμαιοκαθολικοί στις 27 Ιουλίου και διαβάζω πως ακόμη και στο μετέπειτα Κοράνι υπάρχει σχετική αναφορά. Άρα, όλο και κάτι αξιοπερίεργο θα υπήρξε στην βάση της ιστορίας τους…

Εμείς στην Σίφνο βρίσκουμε ευκαιρία για ένα ακόμη καλοκαιρινό πανηγύρι, που δίνει μια θαυμάσια αφορμή στους ολιγόπιστους παραθεριστές να κατεβούν το τέως κακοτράχαλο και πλέον με αμέτρητα σκαλοπάτια μονοπάτι έως την εκκλησία. «Τέως» μέχρι σχετικά πρόσφατα (1996), αφότου ο ευπατρίδης Σιφνιός Ν. Βερνίκος-Ευγενίδης φρόντισε για την διαμόρφωσή του. Ένας δημοφιλής προορισμός με άγρια ομορφιά όταν τα καλοκαιρινά μελτέμια σαρώνουν τον βράχο με τα κύματά τους. Που όμως ηρεμούν όταν πρόκειται για γάμους, βαφτίσεις και άλλες ρομαντικές υποσχέσεις.

Μιλάμε για το δεύτερο σε δημοφιλία πολυ-φωτογραφημένο τοποσημείο της Σίφνου, μετά την Χρυσοπηγή, την οποία ανταγωνίζεται ισότιμα σε αγαπησιάρικες φωτογραφιούλες. Σε βαθμό μάλιστα, που επιλέχτηκε η Εφταμάρτυρος (καί όχι η Χρυσοπηγή) για την αναμνηστική «καρφίτσα», όταν η Ολυμπιακή Φλόγα πέρασε από την Σίφνο εκείνο το αξέχαστο 2004. Για μια ιστορική αναδρομή στο εκκλησάκι, παραπέμπω τους φιλομαθείς στο παντελώς άγνωστο βιβλίο (έκδ. 2000) του πολυγραφότατου αρχιμ. Φιλάρετου Βιτάλη για το θέμα. Σπανιώτατο, το βρίσκει κανείς μόνο στην Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου το αναζήτησα. Περίμενα πως θα βρω κάποια ιστορικά στοιχεία, περισσότερα από αυτά που είχα ήδη εντοπίσει. Δυστυχώς δεν έγινα σοφώτερος από την ανάγνωσή του. Άξιζε όμως τον κόπο και την δυσάρεστη εμπειρία διότι έβγαλα «Σιφνέϊκο λαβράκι», που θα τιμούσε κάθε ιστοριοδίφη που σέβεται τον εαυτό του.

Στην σελίδα 12 και στην υποσημείωση 4, ο αείμνηστος έγκριτος συγγραφέας π. Φιλάρετος Βιτάλης, κατά κανόνα επιστημονικά ακριβολόγος, παραπέμπει στην σελίδα 121 του βραβευμένου βιβλίου του Αντ. Τρούλλου «ΣΙΦΝΟΣ, Ιστορία-Λαογραφία-Ξενάγησις» (έκδ. 1974) για να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του, πως το ναΰδριο χρονολογείται από τον 18^ο αιώνα. Και μάλιστα παραθέτει και την σχετική λεζάντα της εκεί φωτογραφίας: “Χαλκογραφία του Kάστρου με τον όρμο της Σεράλιας και δεξιά την Εφταμάρτυρο (18^ος αιώνας) από το βιβλίο του περιηγητού Σ. Γκουφιέ”.

Όταν με πληροφορούν πως «έξω βρέχει», πάντοτε βγάζω το χέρι μου για να βεβαιωθώ -και μάλιστα δυό φορές. Επειδή η χαλκογραφία αυτή θεωρείται πασίγνωστη και εγώ δεν βλέπω καμμία Εφταμάρτυρο αποτυπωμένη, αναζήτησα για επιβεβαίωση το συγκεκριμένο βιβλίο από το αρχείο της κας. Ελένης Τρούλλου. Οι 4 λέξεις που έχω τονίσει στην λεζάντα αποτελούν αυθαίρετη προσθήκη του Βιτάλη και είναι απορίας άξιο σε τί αποσκοπεί μια τέτοια χάλκευση, η οποία εκθέτει και τον Τρούλλο στον οποίο παραπέμπει. Κατά την δική μου εκτίμηση, πρόκειται για κτίσμα του 19^ου αιώνα το ενωρίτερο. Από το βιβλίο του Βιτάλη, κρατώ την πολύ ενδιαφέρουσα σημείωση πως δεν απαντάται αλλού στην Ελλάδα ναός αφιερωμένος στους Επτά Μάρτυρες. 

Ήδη από το 1882 διαβάζουμε στην τοπική εφημερίδα ΣΙΦΝΟΣ, πως οι Καστριανοί αψηφούσαν τα στοιχεία της φύσης και περιέργως εκεί διάλεγαν να κατεβούν για τα Θεοφάνεια. Εκείνη την χρονιά μάλιστα, εκτός από αέρηδες, είχε και χιόνια. Απολαύστε σύντομο απόσπασμα σε μαγευτική γραφή εποχής σε στυλ Παπαδιαμάντη από τον ήρωα εκδότη Ν. Καμπάνη:

«Η Τρικυμία. Την έκτην η χιών έπαυσε πίπτουσα πλην ο άνεμος ανέλαβε τοσαύτην δύναμιν όσον ουδέποτε άλλοτε, η δε τρικυμία έφθασε εις το μη περαιτέρω. Τα εκ του πελάγους κύματα ώσπερ φάλαγγες γιγαντιαίων στρατιωτών μετά μεγίστης βίας φερόμενα συνετρίβοντο κατά των βράχων των Επταμαρτύρων και μέρος μεν του μεγάλου υγρού αυτών σώματος εδιπλούτο επί αυτών μετατρεπόμενον είτα εις πλατύτατον κατακρημνιζόμενον ποταμόν· μέρος δε κατατριβόμενον εις υγράν κόνιν εξικνείτο εν είδει πυραύλων εις αξιοθαύμαστον ύψος…». 

Σιφνέικος εικονο-ποιητικός λόγος και ιδιαίτερα προχωρημένος για την εποχή του, αφού ακόμη και «πυραύλους» αναφέρει, ίσως επηρεασμένος από τον Ιούλιο Βερν. Μια αναζήτηση σήμερα στο διαδίκτυο για το εκκλησάκι των Επταμαρτύρων στην Σίφνο παραπέμπει στο γνωστό ατελές ποίημα του Καβάφη «Οι Άγιοι Επτά Παίδες» (1928), άνευ λόγου έτσι -πιο πολύ- για να είμαστε στην μόδα. Άσχετα αν ο «αλεξανδρινός» απλά αναφέρεται στο θαύμα των Επτά Παίδων, ενώ οι αναρίθμητοι Σιφνιοί ποιητές στο χάρμα οφθαλμών και ψυχικής ανάτασης, που ξεδιπλώνεται μπροστά τους.

Περιγράφει ο πολιτογραφημένος Εξαμπελιανός, αλλά με καταγωγή από το Κάστρο, εθνικός ποιητής Αριστομένης Προβελέγγιος σε μια ιδιωτική επιστολή προς τις θυγατέρες του τον Σεπτέμβριο του 1916:

«Κάτω στο βάθος υψώνεται ένα μικρό αλλά απότομο ακρωτήρι κι απάνω στην κορυφή του είναι κτισμένη μια εκκλησίτσα, στακτιά και μαδημένη από τα χρόνια και τα κύματα, με το μυστηριώδες όνομα: «Η Εφταμάρτυρος». Και φαίνονται γύρω στο ακρωτήρι, μέσα στη σμαραγδένια θάλασσα, οι βράχοι οι φυκιασμένοι. Μου έδειξαν κι ένα βράχο που εκύλισε προ μηνών από τα ύψη της ακρογιαλιάς και φαίνεται σαν να είναι ζωντανός ακόμη μέσα στη θάλασσα, που δεν επρόφθασεν ακόμη να τον σκεπάση με φύκια. Μου έλεγαν ότι πρέπει να είμαι εκεί, όταν είναι τρικυμία, για να θαυμάσω και να τρομάξω. Η «Εφταμάρτυρος» σκεπάζεται από τα κύματα κι επάνω στα τζάμια του σπιτιού (εις ύψος 200 μέτρων) ζωγραφίζονται διάφορα σχήματα από τα κρύσταλλα του άλατος. Έως εκεί φθάνει η άχνη της θάλασσας».

Μια άσκηση πατριδογνωσίας στους καταγραφείς της τοπικής μας κληρονομιάς Μ. Φιλιππάκη, Ν. Προμπονά και Α. Τρούλλο, γρήγορα θα μας δώσει τα ονόματα αυτών των φυκιασμένων βράχων, που περιστοιχίζουν το εκκλησάκι: οι Μαξελάρες, τα Μπάνια, η Πανωστριά, σε άπταιστη ντοπιολαλιά. Ειδικά μάλιστα ο Φιλιππάκης μάς έχει εξασφαλίσει και μια φωτογραφία του «παλαιοτάτου» εικονίσματος της εκκλησίας. Την δημοσιεύει στην ΣΙΦΝΑΪΚΗ ΦΩΝΗ (Μάϊος του 1968), προτού αργότερα περιληφθεί και στο βιβλίο του «Τοπωνύμια της Σίφνου» (1989, σελ.108).

Ο χώρος του εντύπου δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ. Αποκλείεται όμως να κλείσω το άρθρο χωρίς να αναφερθώ στην ποιητική μούσα των Σιφνιών. «Νησί της Ποίησης», άλλωστε, όπως το παινευόμαστε ακόμη. Δυσκολεύομαι να επιλέξω κάποιο απόσπασμα στίχων από το μελιστάλακτο ποίημα του Θεοδόση Σπεράντσα «Στην Εφταμάρτυρο» (Η ΣΙΦΝΟΣ ΜΑΣ, 1946).

«Βράχε της Εφταμάρτυρος· η στέγη του ναού σου
λαμποκοπά σαν νιόκοπος στον ήλιον αρραβώνας,
κι αναρριγά τριγύρω σου το κύμα του γιαλού σου
σαν χρυσογάλαζο φτερό πανώριας Αλκυόνας!»^.

Γνωρίζω εκ των προτέρων πως θα διαμαρτυρηθούν για την παράλειψη οι θαυμαστές του Γ. Λίκου, του Γ. Β. Πρόκου, του Ι. Τσοχαντάρη, της Αικ. Ευστρατιάδου και τόσων άλλων Σιφνιών ποιητών, όπως η Καλλίτσα που έχει γράψει πρωτοχρονιάτικα κάλαντα (1939) ειδικά για την περίσταση. Τους υπόσχομαι επανόρθωση και κλείνω με το θαυμάσιο βιωματικό ποίημα «Εφταμάρτυρος» του Τίτου Πατρίκιου. Σε ελεύθερο ανομοιοκατάληκτο στίχο από την εποχή που η Μούσα ήταν ακόμη απλόχερα γενναιόδωρη μαζί του. Ίσως αρκεί για να δικαιολογήσει τον τίτλο της σύγχρονης ποιητικής δόξας του νησιού, που τον συνοδεύει. Η απόλυτα προσωπική, όσο και αισθησιακή νότα που το διακρίνει, γεννά γνώριμο συναίσθημα σε όλους όσους αντικρύζουν για πρώτη ή πολλοστή φορά το μοναχικό εκκλησάκι μέσα στην θάλασσα στα ριζά του Κάστρου.    

ΣΤΟΝ ΕΦΤΑΜΑΡΤΥΡΟ

Μέσα στο φώς του φεγγαριού που σκέπαζε το νησί
σα να ’χε πάλι ανοίξει το βουλιαγμένο ηφαίστειο
τα χέρια μας μεταμορφώνονταν σε χταπόδια
αναζητώντας σώματα κοντινά κι απρόσιτα
ως να χαθούν στα σκοτεινά θολάμια τους.
Άσπρα δάχτυλα, άσπρα πλοκάμια, άσπροι αρμοί
πάσχιζαν οι παλάμες να κρατήσουν
μες στο υγρό τους κούφωμα
το σχήμα του κορμιού σου που άλλαζε ολοένα
κι άλλαζες η ίδια, δεν ήσουν πια εσύ,
ήσουν οι εφτά γυναίκες που αγάπησα
κι ήμουν τα εφτά κοιμισμένα παιδιά
που μαρτύρησαν και πέθαναν εφτά φορές.
Κάθε που απλώνω τα χέρια να σ’ αγγίξω
βρίσκω τη θάλασσα, τις πέτρες, το φεγγάρι
που υπάρχουν πέρα από μάς και δε μας ξέρουν.
Όπως κανείς δεν ξέρει πως χρόνια τώρα
μ’ έχουνε θάψει στην αυλή
αυτής της έρημης, λησμονημένης εκκλησιάς.

Τίτος Πατρίκιος
Δεκέμβρης ’68
ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ (1981)

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης
Μυστηριοδίφης
Σίφνος, 1 Μαΐου 2025

Δημοσιεύτηκε στο φύλλο Μαρτίου-Απριλίου 2025 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Διαβάστε την δημοσίευση σε μορφή PDF