Ένας Γάλλος εθνικός ήρωας στο Κάστρο

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιαν-Φεβ 2024 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Μια πραγματική αισθηματική ιστορία σαν παραμύθι. Η υπόθεση του άγνωστου αυτού αφηγήματος από την Ενετοκρατία έχει καλλονές δεσποσύνες, έρωτες, ιππότες, ναυμαχίες, πειρατές, Τούρκους και, φυσικά, κάστρα (αν και αυτή την φορά μιλάμε για το Κάστρο της Σίφνου). Την προσοχή μου στο πέρασμα από την Σίφνο του νεαρού τότε και μετέπειτα Γάλλου Στρατάρχη με τα παράξενα ονόματα Άννας-Ιλαρίων ντε Κοσταντέν ντε Τουρβίλ (Anne Hilarion de Costentin de Tourville) οφείλω στον φίλο Γιώργο Ντοκόπουλο, που πρώτος μού το υπέδειξε. Αν και η δική του αναγνωστική υπομονή εξαντλήθηκε στις περιγραφές από το Κάστρο, η υπομονή τού ερευνητή ανέδειξε μιαν απίστευτη ρομαντική ιπποτική ιστορία, που κάλλιστα θα μπορούσε να αποτελέσει σενάριο για μιαν επιτυχημένη ταινία εποχής.

Σε βαθμό που να απορώ πώς μέχρι σήμερα διέλαθε της προσοχής όχι μόνον των Γάλλων σκηνοθετών, αλλά και όλων των σοφών ιστοριοδιφών του νησιού. Έτσι, μετά τον Γάλλο φιλέλληνα Jourdain, υπερηφάνως σάς την πρωτοπαρουσιάζω μέσα από την φιλόξενη τοπική εφημερίδα μας.

Για όποιον γαλλόφωνο δεν αρκεστεί στις -έτσι κι αλλιώς λόγω περιορισμένης έκτασης- περιληπτικές μου περιγραφές, το πρωτότυπο είναι προσβάσιμο σε πολλές θέσεις στο ίντερνετ. Θα πρέπει να αναζητήσει τις αναμνήσεις του Στρατάρχη στο έργο του αββά του Margon με τον παραπλανητικό τίτλο «Mémoires du maréchal de Tourville, vice-amiral de France, et général des armées navales du roi», τρίτομη έκδοση του 1742 (ανατύπωση 1758) στο Άμστερνταμ.

Η συγκεκριμένη ιστορία που θα δούμε στην συνέχεια εκτυλίσσεται κυρίως στον πρώτο τόμο. Δεν προκάλεσε μόνο σε μένα εντύπωση αλλά και στον Φ. Σίλλερ αφού δημοσιεύτηκε το 1796 μεταφρασμένη στα Γερμανικά στο περιοδικό “Die Horen” που τότε εξέδιδε. Επισημαίνω πως κυκλοφορεί και άλλο έργο με συγγενή τίτλο «L’aveu sans exemple ou mémoires de Constantin de Tourville» (1747), με άσχετο όμως με το θέμα μας περιεχόμενο. Και τα δύο έργα έχουν επανεκδοθεί σχετικά πρόσφατα και διατίθενται στο εμπόριο.

Ο ιππότης de Tourville, που κατέληξε να γίνει Στρατάρχης και υπο-ναύαρχος της Γαλλίας, δεν είναι κάποιος τυχαίος «μεσαιωνικός» ιππότης. Υπηρέτησε την Γαλλία την εποχή του Λουδοβίκου XIV. Θεωρείται εθνικός ήρωας και από πολλούς ίσως ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά ταλέντα στην Γαλλική πολεμική ιστορία. Το άγαλμά του κοσμεί την γενέτειρα της οικογενείας του, Tourville-sur-Sienne, αλλά και το Δημαρχείο των Παρισίων, όπου γεννήθηκε και πέθανε (1642-1701). Το ολόσωμο ζωγραφικό πορτραίτο, που τον παρουσιάζει με την στραταρχική ράβδο, φιλοτέχνησε ο Ευγ. Ντελακρουά.

Ευγενής εκ καταγωγής φέρει μεταξύ άλλων και τον τίτλο του κόμητος της Τουρβίλ. Λόγω των πολλών τίτλων ευγενείας της οικογένειάς του (ο πατέρας του υπήρξε διοικητής της Νορμανδίας) έγινε αποδεκτός ήδη από την ηλικία των 4 ετών στο Τάγμα των Ιπποτών του Αγ. Ιωάννη των Ιεροσολύμων στην Μάλτα. Από πολύ ενωρίς έδειξε την ανδρεία και την στρατηγική του σκέψη συμμετέχοντας σε πλήθος νικηφόρων ναυμαχιών με βάρβαρους πειρατές και οθωμανικά πλοία.

Μετά από μια τέτοια ηρωική ναυμαχία, το 1661, οι ιππότες καταφεύγουν στην Σίφνο για να επιδιορθώσουν τα πλοία τους και να περιποιηθούν τους τραυματίες τους. Δεν επιλέγουν την Σίφνο από όλα τα νησιά του αρχιπελάγους μόνον «λόγω του ευχάριστου κλίματος και υγιεινού αέρα της, ούτε λόγω αφθονίας φρούτων και κυνηγιού». Στο Κάστρο ζεί ένας φημισμένος Αθηναίος γιατρός, ο κ. Γιαννής (ή Ζανής), ο Signor Jany όπως μάς τον παραδίδουν*. Οι χειρούργοι των καραβιών κρίνουν πως η ζωή του 19χρονου ιππότη ντε Τουρβίλ κινδυνεύει και έτσι τον φέρνουν στον Αθηναίο γιατρό, που ζεί κοντά στην θάλασσα στο λιμάνι του Κάστρου. Αντιλαμβανόμενος πως ο πρώτος τραυματίας που βγάζουν στην στεριά είναι σημαίνον πρόσωπο, προθυμοποιείται να τον φιλοξενήσει στο σπίτι του, το πιό ωραίο και άνετο στο νησί, που όμως εξαιρείτο από κάθε επίταξη λόγω των πολύτιμων υπηρεσιών του ιδιοκτήτη. Μοιραίο λάθος της ζωής. Γιατί από το σημείο αυτό ξεκινάει το δράμα. Το άκουσμα των κατορθωμάτων του νεαρού ιππότη προσελκύει όχι μόνο το ενδιαφέρον του γιατρού αλλά και άλλων από τα γειτονικά νησιά.

Δεν ήθελε πολύ για να εξάψει και την φαντασία της πανέμορφης Ανδρονίκης, νεαρής θυγατέρας του γιατρού, με την φήμη τής πιο όμορφης και αξιαγάπητης σε όλη την Ελλάδα. Ο πατέρας της όμως φροντίζει να την κρύψει από τα μάτια των επισκεπτών. Μόνο η μαυριτανή υπηρέτρια (La Maure) επιτρέπεται να επισκεφθεί τον τραυματία και να τον περιγράψει στην Ανδρονίκη, όχι σαν ένα κουρσάρο, όπως αυτή αρχικά νόμιζε, αλλά σαν ένα πανέμορφο πριγκηπόπουλο με σχεδόν θηλυπρεπή ομορφιά. Η περιέργεια υπερισχύει. Τα χαρακτηριστικά του ιππότη, η φωνή, τα ξανθά μαλλιά, οι τρόποι του αρκούν για να φυτέψουν το βέλος του έρωτα στην καρδιά της, αν και ακόμη δεν είναι σίγουρη πως δεν πρόκειται για γυναίκα. Του στέλνει λουλούδια καθημερινά, του γράφει κι ένα ρομαντικό ραβασάκι στα ιταλικά, που κι αυτός γνωρίζει.

Ξεκινά μια αλληλογραφία (ο συγγραφέας σε όλο το έργο μάς δίδει γλαφυρές περιγραφές και όλα τα κείμενα) με αποτέλεσμα να μπλεχθεί το ειδύλλιο και να ξεκινήσουν οι τακτικές κρυφές συναντήσεις. Μέχρι την αποφράδα ημέρα που οι ιππότες πρέπει να αναχωρήσουν. Δάκρυα, υποσχέσεις επιστροφής, σχέσεις τιμής και καθήκοντος για τον ιππότη. Η Ανδρονίκη όμως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την αγάπη του και ήδη έχει αποφασίσει να τον ακολουθήσει ή να πεθάνει. Αυτός προσπαθεί να την μεταπείσει, το πάθος όμως της πρώτης αγάπης είναι αξεπέραστο.

Ο ιππότης σκεπτόμενος το καθήκον του και την ασφάλειά της αποφασίζει να την ξεγελάσει φεύγοντας κρυφά. Ευχαριστεί τον γέροντα γιατρό με ένα δακτυλίδι μεγάλης αξίας, αυτός τους στέλνει τρόφιμα και εκλεκτά κρασιά, τα τρία πλοία αναχωρούν για να πουλήσουν τους τούρκους σκλάβους στην Ζάκυνθο. Ξεκινά το πρώτο με τον ερωτοχτυπημένο ντε Τουρβίλ, υπο-πλοίαρχο πλέον, να νοσταλγεί με ενοχές εγκατάλειψης την εκλεκτή της καρδιάς του. Ακολουθούν τα άλλα δύο.

Στην πρώτη ναυμαχία, τα πλοία χωρίζονται, το δικό του βυθίζεται, αλλά αυτός καταλαμβάνει ένα τούρκικο απελευθερώνοντας Γαλλίδες χριστιανές, που είχαν αιχμαλωτιστεί στο ταξίδι τους για την Σμύρνη. Μια από αυτές τού λέει πως σε ένα από τα άλλα δικά τους πλοία υπήρχε μια γυναίκα που φώναζε απεγνωσμένα από την κάμαρα του καπετάνιου ”Mi Signor, Signor Cavalero”. Τον ζώνουν οι υποψίες πως ο ιππότης ντ’ Οκενκούρ (d’ Hocquincourt) είχε κλέψει την αγαπημένη του αφού τού είχε ήδη εκμυστηρευθεί το ζωηρό ενδιαφέρον του γι’ αυτήν. Αναγκάζεται να επιστρέψει στην Σίφνο για επισκευές. Εννοείται πως είχε και προσωπικό ενδιαφέρον. Φθάνοντας, αναζητεί την Ανδρονίκη. Βρίσκει τον πατέρα της κατάκοιτο από την απόγνωση, που τον κατηγορεί για την αρπαγή της κόρης του. Δίνονται εξηγήσεις και μαθαίνει πως η Ανδρονίκη είχε επιβιβασθεί στο πλοίο του ιππότη ντ’ Οκενκούρ αφού εξαπατήθηκε νομίζοντας πως είναι το ιδικό του.

Ο ήρωάς μας υπόσχεται στον γέρο-πατέρα, που τού είχε σώσει την ζωή, πως θα αναζητήσει την αγαπημένη του κόρη. Τον παίρνει μαζί του, φθάνουν στην Ζάκυνθο από όπου όμως τα δύο Μαλτέζικα έχουν ήδη αναχωρήσει. Ενα γράμμα από τον ντ’ Οκενκούρ περιμένει τον ντε Τουρβίλ. Σε αυτό τού εξηγεί πως, αν και προσπάθησε να κλέψει την καρδιά της, δεν τα κατάφερε, κι έτσι -ως ιππότης- την σεβάστηκε και πηγαίνουν στην Μάλτα, όπου θα τον περιμένει. Αναθαρρημένοι ξεκινούν και φθάνουν στην Μάλτα μετά από 10 μέρες. Το πλοίο του ντ’ Οκενκούρ δεν έλεγε να φανεί.

Αγωνιώδης ανησυχία με τον πατέρα να περιμένει καθημερινά στο λιμάνι. Τελικά δεν αντέχει όταν μαθαίνει πως το καράβι του ντ’ Οκενκούρ είχε καταληφθεί από τρία τούρκικα και πέφτει ετοιμοθάνατος. Πριν φθάσει το τέλος του, καθιστά τον ντε Τουρβίλ γενικό κληρονόμο την περιουσίας του στο Κάστρο της Σίφνου για την περίπτωση που δεν θα ξαναβρεθεί ποτέ η πολυαγαπημένη κόρη του. Ενώ, εάν είναι σκλάβα των Τούρκων, να την εξαγοράσει και να φροντίσει να επιστρέψει στο «Αββαείο» στην Σίφνο. Αν δε αυτή αρνηθεί μια τέτοια κατάληξη, να την παραδώσει στον θείο της Ζαχαρία Μπενινζόλι στην Αθήνα. Από τις πληροφορίες αυτές, εμείς πιθανολογούμε πως μάλλον πρόκειται για οικογένεια εβραϊκής καταγωγής, που είχε ασπασθεί τον καθολικισμό, σύνηθες φαινόμενο κατά την Ενετοκρατία. Όσον αφορά το «Αββαείο» στο Κάστρο της Σίφνου μάλλον πρόκειται για τον «καθεδρικό» καθολικό ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο Αββά –αν και θα μπορούσε κάλλιστα να εννοεί και το γυναικώο μοναστήρι του Αγ. Ιωάννη Θεολόγου στου  Μονγκού, όπου έβρισκαν καταφύγιο οι έκπτωτες Σιφνιές και παρηγορία οι ιππότες σαν τον ντ’Οκενκούρ.    

Η ιστορία συνεχίζεται. Ο ντε Τουρβίλ αναλαμβάνει καπετάνιος ενός Μαλτέζικου και ξεκινά σε αναζήτηση τούρκων πειρατών. Στην Ζάκυνθο μαθαίνει πως ο ντ’ Οκενκούρ είναι ζωντανός, όπου και ξεχειμώνιασε προτού ξαναφύγει, χωρίς όμως κάποια θηλυκή παρουσία στο καράβι του. Ο ιππότης μας θεωρεί την αγαπημένη του Ανδρονίκη νεκρή και συνεχίζει απογοητευμένος την πορεία του. Σύντομα συναντούν τρία τούρκικα κουρσάρικα, τα καταναυμαχούν, καταλαμβάνουν το ένα όπου βρίσκουν πολύ ασήμι, σκλάβους και… την σχεδόν ετοιμοθάνατη Ανδρονίκη! Χαρές, λιποθυμίες, την επαναφέρουν στην ζωή, δίνονται εξηγήσεις για την «απαγωγή» της από τον ιππότη ντ’ Οκενκούρ μέσω της προδοσίας ενός Σιφνιού υπηρέτη της. Η Ανδρονίκη τού περιγράφει τον τρόπο που κατάφερε να διατηρήσει την αγνότητά της αφού οι τούρκοι την προόριζαν για πεσκέσι στον Μεγάλο Βεζύρη και το πώς τελικά η ζωή τούς ξανάφερε μαζί. Μαθαίνει τον τραγικό θάνατο τού πατέρα της και από τις τύψεις αποφασίζει να κλειστεί σε μοναστήρι στην Βενετία.

Φθάνουν στην Βενετία, η Ανδρονίκη δεν ενδίδει στις ενστάσεις και τα παρακάλια του ντε Τουρβίλ και οδηγείται στο μοναστήρι. Αυτός υποχωρεί στην θέλησή της, αναλογιζόμενος την ανασφαλή ζωή της κοντά του. Της αφήνει την κληρονομιά τού πατέρα της και υπόσχεται να περάσει από Σίφνο και να της αποστείλει τα οικογενειακά τιμαλφή. Η Ανδρονίκη γίνεται καλόγρια αφού πρώτα του υπόσχεται πως θα αλληλογραφούν τακτικά, αλλά να μην προσπαθήσει να την ξαναδεί. Πράγματι μετά από νέα ναυτικά επεισόδια, ο ήρωάς μας φθάνει στο “Siffanto”, όπου γίνονται οι κληρονομικές εκκαθαρίσεις. Έχει ήδη αποκτήσει μεγάλη ναυτική φήμη και ας είναι μόνον 20 χρονών. Από την Ζάκυνθο στέλνει την κληρονομιά του πατέρα της στην Ανδρονίκη μαζί με ηδυπαθείς επιστολές. Επιστρέφει θριαμβευτικά στην Μάλτα, αποκαθιστά τις σχέσεις του με τον ιππότη ντ’ Οκενκούρ, ο οποίος ανακουφίζεται μαθαίνοντας την τύχη της Ανδρονίκης. Ξεκινά η αλληλογραφία της με τον ντε Τουρβίλ που υπόσχεται να την επισκεφθεί σε πρώτη ευκαιρία, αν και σύντομα η επικοινωνία διακόπτεται.

Δυό χρόνια έχουν περάσει. Παρά τα ναυτικά κατορθώματά τους, οι δυό φίλοι ντε Τουρβίλ και ντ’ Οκενκούρ εγκαταλείπουν την αυλή των Ιπποτών και πηγαίνουν στην Βενετία μέσω Νάπολης και Ρώμης. Εννοείται πως ο ήρωάς μας ανυπομονεί να ξαναδεί την Ανδρονίκη, αφού δεν έχει νέα της. Φθάνει στο μοναστήρι και εκεί μαθαίνει με απερίγραπτη συντριβή, πως η αγαπημένη του το εγκατέλειψε προ 6 μηνών και … παντρεύτηκε έναν συγκλητικό. Ζητεί να μάθει νέα της από την ηγουμένη, αυτή δέχεται να μεσολαβήσει να τους φέρει σε επαφή και ο ντε Τουρβίλ βυθίζεται στην απελπισία της προδομένης αγάπης.

Σύντομα μαθαίνει από το μοναστήρι πως η Ανδρονίκη εκπλήσσεται από την επανεμφάνισή του, αφού τον είχε νομίσει νεκρό και πως επιθυμεί να τον συναντήσει εκεί, κρυφά από τον σύζυγό της. Πράγματι, συναντιώνται στους χωρούς του μοναστηριού όπως τα είχε κανονίσει η ηγουμένη. Κλάμματα, παράπονα, χαμένες επιστολές, αμοιβαίες εξηγήσεις. Η ηγουμένη, που διέβλεπε πως η νεαρή Ανδρονίκη δεν είχε κλίση προς τα θεία, την είχε γνωρίσει με μια κυρία της υψηλής Βενετσιάνικης κοινωνίας, η οποία -μάλιστα- κατά σύμπτωση είχε γνωρίσει στο παρελθόν και τους γονείς της Ανδρονίκης. Αυτή τής προξενεύει σε γάμο τον συγκλητικό αδελφό της, που στο μεταξύ την e;ιχε ερωτευθεί. Αρχικά η Ανδρονίκη αρνήθηκε, έπεσε σε κώμα όταν κυκλοφόρησαν στην Βενετία τα νέα του θανάτου του αγαπημένου της ιππότη. Τελικά επανήλθε ύστερα από αρκετούς μήνες και μετά από πολλούς δισταγμούς, αποδέχθηκε την πρόταση γάμου αφού πρώτα έθεσε μια δοκιμαστική περίοδο ολίγων μηνών σαν όρο επιβεβαίωσης των αισθημάτων του μέλλοντος συζύγου της. Τελειώνει ο χρόνος της  δραματικής συνάντησης, συμφωνούν να ξαναβρεθούν σύντομα στο ίδιο μοναστήρι. 

Και τώρα τί γίνεται που «αναστήθηκε» ο λατρευτός της ιππότης; Δυό εβδομάδες αργότερα, ο ερωτοχτυπημένος ντε Τουρβίλ λαβαίνει γράμμα της. Τον διαβεβαιώνει για τον αιώνιο έρωτά της, αλλά -αν θέλει την ευτυχία της- τού ζητεί να υπακούσει στην επιθυμία της και να μην ξαναβρεθούν, παρακαλώντας τον για αυτή την τελευταία χάρη: η τιμή της χρειάζεται αυτή την θυσία εκ μέρους του.

Είπατε τίποτα; Σενάριο κινηματογραφικής ταινίας έτοιμο, αναζητεί παραγωγό και σκηνοθέτη. Πλοκή που ξεπερνά και την πιο καλπάζουσα φαντασία. Αν και στην πεζή εποχή μας, ο ρομαντικός ιπποτισμός είναι είδος προς εξαφάνιση και μάλλον δεν «πουλάει».

Ο νεαρός ντε Τουρβίλ μπαίνει αρχικά στην υπηρεσία του Δόγη της Βενετίας, ακολουθούν μια σειρά ναυτικά κατορθώματα σε ναυμαχίες και πολέμους για τον Βασιλιά της Γαλλίας, φθάνει στον ανώτατο βαθμό του Στρατάρχη. Παντρεύεται πολύ αργότερα  στο Παρίσι, αποκτά δυό παιδιά από τον όχι και τόσο ευτυχισμένο τελικά γάμο του. Πεθαίνει από φυματίωση σχετικά νέος σε ηλικία 59 ετών. Δρόμοι στην Γαλλία φέρουν το όνομά του όπως και πολλά γαλλικά πολεμικά σκάφη κατά καιρούς. Η βιβλιογραφία βρίθει αναφορών για αυτόν.

Εμείς εδώ οι Καστριανοί της Σίφνου μπορούμε να υπερηφανευόμαστε πως ο Στρατάρχης de Tourville κάποτε πέρασε από τα μέρη μας και πως σίγουρα ποτέ δεν ξέχασε όσο ζούσε το μικρό νησί μας, ούτε βέβαια και την πεντάμορφη Ανδρονίκη, όνομα και πράγμα!

(*) Ο ιστοριοδίφης Σ. Συμεωνίδης αναφέρει τον γιατρό Ζανή (Jany) και την αποθεραπεία ενός de Tourvil χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες (Ιστορία της Σίφνου, Γ΄έκδοση, 2014, σελ. 180 και ΣΙΦΝΙΑΚΑ, τόμ. ΙΔ’, 2006, σ. 28). Ομοίως και ο Μ. Φιλιππάκης αναφέρει έναν Marechal de Tourvil στο λήμμα «Ποταμός της Φουντάνας» (Τοπωνύμια της Σίφνου, 1989, σ. 224). Και οι δύο αναφέρονται λανθασμένα σε κάποιον «Abee de Margin» ενώ πρόκειται για τον Guillaume Plantavit de La Pause, abbé de Margon τoυ Μονπελιέ. 

© Αλκιβ. Ν. Λεμπέσης. Σεπτέμβριος 2023

Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιαν-Φεβ 2024 της τοπικής εφημερίδας ΣΙΦΝΑΪΚΑ ΝΕΑ

Διαβάστε την δημοσίευση σε μορφή PDF